Vilelos non ten só o folión de fachas

carlos roda / francisco albo MONFORTE / LA VOZ

LEMOS

Unha parroquia do Saviñao coñecida por unha festa singular conta ademais cun notable patrimonio

11 mares 2018 . Actualizado ás 05:00 h.

A parroquia de San Martiño de Vilelos, no municipio do Saviñao, é especialmente coñecida polo folión de fachas, unha vistosa e antiga festa que se celebra o último venres de setembro e que recibirá a categoría de ben de interese cultural cando se faga efectiva a declaración da Ribeira Sacra como paisaxe cultural. Pero Vilelos posúe ademais un variado patrimonio histórico, etnográfico e arqueolóxico que se pode coñecer nun interesante percorrido.

O itinerario empeza no lugar da Touza, a 2,1 quilómetros do desvío que leva á parroquia desde a estrada LU-617. Tras chegar a este punto, hai que percorrer uns cincuenta metros para ver á esquerda do viario unha pista asfaltada que dá acceso á casa de Vilar, situada a uns trescentos metros. As orixes desta casa señorial parecen datar de entre os séculos XVI e XVII. A primeira referencia documental que se coñece é de 1678. A fins do século XIX seguía cobrando máis de sesenta foros en lugares situados en varias parroquias do Saviñao. O edificio sufriu diversas alteracións e o seu elemento máis interesante é o portalón de entrada, cun gran frontón de granito en que o se aprecia un gran escudo cun yelmo e unha figura de santo nunha hornacina. No interior hai unha capela dedicada a san Lorenzo, cun retablo rococó de 1749.

Un pazo poderoso

Regresamos ao desvío anterior e seguimos cara a Vilelos, que se acha a un quilómetro. Nesta localidade pode verse o pazo de Vilelos, un edificio de grandes dimensións con dúas alturas e capela encostada que se acha en proceso de restauración de hai uns anos. Á planta superior accédese por unhas escaleiras de pedra labrada e un amplo corredor que ocupa a parte máis arga do edificio. Uns escudos repartidos en varios puntos representan ás familias Quiroga, Ulloa, Valcárcel e Luaces. Os donos do pazo ostentaron un considerable poder ata principios do século pasado, cobrando máis de douscentos foros en diversas parroquias do Saviñao e outros oito correspondentes a viñedos en Monforte e Pantón. Nos arredores da localidade, xunto un camiño público, hai unha curiosa fonte construída en granito cuns chanzos que baixan ata a boca do manancial.

Seguimos o percorrido en dirección á localidade de San Martiño, onde se acha a igrexa parroquial de Vilelos. Para chegar ata ela hai que seguir polo viario asfaltado durante medio quilómetro ata chegar a un cruzamento. Alí torcemos á izquierd en dirección ao pobo, que está a uns cincocentos metros. A igrexa conserva algúns vestixios románicos na nave. Encostada ao muro sur está a capela de Santa Catalina, propiedade do pazo de Vilelos. A curta distancia do templo está o cruceiro de San Martiño, labrado en cantería de granito e levantado sobre unha plataforma de tres alturas e con fuste dunha soa peza.

Para continuar a ruta hai que retornar ao cruzamento anterior e seguir polo da dereita cara ao lugar de Pedras, que está a medio quilómetro. O pobo destaca polo feito de que a maioría das súas casas están construídas con pedras irregulares combinadas con pezas de cantería e nalgúns casos levántanse sobre grandes rocas. Neste lugar descubríronse no 2008 os únicos artefactos do Paleolítico achados ata hoxe no municipio.

Seguindo pola mesma estrada, uns catrocentos metros máis adiante aparece a localidade de Santa Mariña. Despois hai que tomar a man esquerda un desvío que leva ao lugar da Besta, situado a uns novecentos metros. Por amais da aldea áchase o Castro dá Besta, unha estrutura de forma circular cun diámetro de ao redor de noventa metros. En todo o seu perímetro se conserva un terraplén cunhas alturas que oscilan entre os tres e os dez metros. É neste castro onde se celebra tradicionalmente o espectacular folión de fachas.

Desde escairón

Hai que saír da capital municipal pola antiga estrada LU-617 en dirección a Chantada. No quilómetro 4,5 hai que desviarse á dereita por unha pista asfaltada cara a Vilamor, A Touza e Vilelos