Unha ruta de especial interese etnográfico e paisaxístico discorre pola zona sur do municipio de Sober
08 ago 2017 . Actualizado ás 13:38 h.O arroio de Xabrega -tamén coñecido por Vales, A Boca, Camilo, Bouzas e Os Muíños- concentrou en tempos unha gran parte da industria artesanal do municipio de Sober. Nas súas marxes funcionaron ata vinte e oito muíños fariñeiros e dous batanes, o que constituía sin duda un importante recurso económico. Ao longo do pasado século foron caendo no abandono e nalgúns casos as construcións desapareceron por completo.
Unha boa parte dos muíños, por iniciativa do Concello de Sober, foron restaurados por varios talleres de emprego entre o 2005 e o 2010. Ao mesmo tempo habilitouse unha ruta de sendeirismo que discorre ao longo do arroio ata a súa desembocadura no Sil -á altura do embarcadoiro dos Chancís- e que hoxe constitúe un dos atractivos turísticos máis notables do municipio.
O inicio da ruta está na aldea da Boca, de onde parte un camiño que descende cara á o arroio e dá acceso aos muíños. Neste tramo está bordeado por antigos muros de pedra. O primeiro muíño restaurado atópase a medio quilómetro da Boca e coñécello como Roque de Arroxó. Todos os muíños da zona denomínanse polo nome dos donos ou da casa á que pertencían. Algúns cambiaron de propietario co paso dos anos, pero seguiron conservando os seus nomes primitivos.
Outras construcións
Os seguintes muíños rehabilitados, nun tramo duns cincocentos metros, son os chamados Conde de Camilo, Souto de Arroxó, Chucán de Matamá e Roque do Arroxó. Ente estes dous últimos construíuse unha plataforma de madeira, a modo de miradoiro, sobre a canle do arroio. Despois hai que camiñar xunto a un caneiro ou canle de condución da auga para visitar os dous muíños seguintes, chamados de Nemesio dá Boca.
De volta no carreiro, é preciso cruzar o arroio por unha pasarela ou pasadoiro de pedra e volver camiñar polo caneiro para acceder ao muíño de Ramiro dá Boca. Neste lugar as canles acada unha notable altura. Seguidamente o camiño pasa por outros dous muíños, chamados de Chucán do Couto. O seguinte muíño é o dos Nabás, situado no lugar coñecido pola Albariza. Novamente cruzamos o arroio por unha ponte para acceder ao muíño de Conde de Camilo, unha construción de considerables dimensións en cuxo interior se aloxan dúas pedras de que traballaban de forma simultanea.
Zona abrupta e boscosa
Atopámonos nas Garduñeiras, unha zona de terreo abrupto e abundante vexetación onde crecen diferentes especies arbóreas. Aquí o camiño acusa un brusco descenso e o arroio salva fortes desniveis formando rápidos e pequenas fervenzas. Máis adiante áchase o muíño de Santomé do Arroxó, do que só quedan os muros. Hai que cruzar outra vez o arroio por uns pasos de pedra e uns cincuenta metros máis adiante farémolo por unha ponte, para acceder seguidamente ao muíño de Nemesio dá Boca. Era un dos chamados «de volante». En lugar do clásico rodicio horizontal utilizaba unha roda vertical similar a unha nora para aproveitar mellor a forza da auga.
Os dous últimos muíños da ruta, dos que só se conservan os muros, son o de Pedras do Couto e o de Ramiro dá Boca. Máis adiante había outros muíños máis, xa moi preto de desembocadura no Sil. Eran os de Noguedo de Santiorxo e o de Toxedo. Actualmente non quedan restos de ningún deles.
Neste tramo a ruta empata coa estrada que leva ao embarcadoiro dos Chancís e ao monte de Xabrega, onde foron acondicionados dous miradoiros. Ata este punto percorremos preto de dous quilómetros. Se queremos alongala ata chegar ao embarcadoiro dos Chancís hai que camiñar uns seiscentos metros máis.
DESDE SOBER
Hai que saír da capital do municipio por por a estrada que leva á localidade de Arxemil e ao embarcadoiro dos Chancís. No quilómetro 5,2 hai un desvío á dereita cara á aldea da Boca, que se acha a uns 150 metros