Todos os problemas de saúde que provoca o tabaco (máis aló do cancro de pulmón)
VIDA SAUDABLE
O consumo de tabaco incrementa nun 70 % o risco de morrer prematuramente por diversas enfermidades. Ademais, provoca alteracións no aspecto físico, problemas de fertilidade e mesmo un enfraquecemento do propio sistema inmunitario
05 jun 2023 . Actualizado ás 20:39 h.O tabaco é a primeira causa evitable de enfermidade, invalidez e morte prematura no mundo, segundo a Organización Mundial da Saúde (OMS). En España, cada ano morren máis de 50.000 persoas debido ao tabaquismo. Está relacionado coa aparición de múltiples enfermidades, das cales vinte son diferentes tipos de cancro, segundo a International Agency for Reserach on Cancer (IARC). No Día Mundial Sen Tabaco, enumerámosche, unha a unha, cales son. Do mesmo xeito que outros problemas de saúde que, aínda que non se cheguen a considerar patoloxías, tamén se deben ter en conta. Como adianto, advertir que moitas delas son descoñecidas pola poboación xeral.
1. Cancro de pulmón
Coñecémolo todos, pero sin duda, a súa incidencia require que sexa o primeiro desta lista. «O tabaquismo é a causa do 90 % de todos os casos de cancro de pulmón», afirma Anxo Esteve Fernández Muñoz, catedrático de Medicina Preventiva e Saúde Pública, director do Centro Colaborador da Organización Mundial da Saúde (OMS) para o control do tabaco do Instituto Catalán de Oncoloxía e Coordinador do Programa de Epidemioloxía e Saúde Pública do Instituto de Investigación Biomédica de Bellvitge (Idibell).
«Sábese que fumar aumenta o risco de cancro de pulmón e que, en función do tempo que se fume, o risco vai aumentando. E tarda moitísimo tempo en igualarse o risco de pacientes que non fumaron nunca con aqueles pacientes que deixaron de fumar. É dicir, sempre hai un maior risco nos fumadores, independentemente do tempo que teñan fumado», explica Mariano Provencio, oncólogo e presidente do Grupo Español de Cancro de Pulmón.
2. Cancro de esófago, páncreas, fígado, colon e recto, vexiga urinaria, cavidade bucal, laringe e leucemia mieloide aguda
A lista é extensa. O tabaquismo é un factor de risco para o cancro de esófago, páncreas, vexiga urinaria, cavidade bucal e laringe. Neste punto haberá quen se pregunte por que o tabaco pode producir todos estes tumores. «O cancro de pulmón adóitase relacionar moi ben, pero no de páncreas, por exemplo, a xente pode preguntarse: que ten que ver co que respiramos? A resposta é sinxela. O problema é todo o que leva o fume de tabaco: como nicotina, alcatrán... A primeira produce adicción ao tabaquismo e ten efecto a nivel cardíaco. E as sustancias que compoñen o resto, atopámonos con case 3.000 tóxicos, incluíndo 70 cancerígenos».
«Eses tóxicos , entre eles eses cancerígenos, entran aos pulmóns —continúa explicando o doutor— e esténdense pola totalidade destes órganos: os bronquios, os bronquiolos máis pequenos e intercambian o aire que nós inhalamos ata que, ese osíxeno ou o que teña disolto nese aire ou nese fume que o fumador inhala, chega ao sangue. as sustancias disoltas en o fume pasan ao torrente sanguíneo. Por iso o pulmón é o primeiro órgano afectado directamente, pero despois isto compoñentes tóxicos distribúense por todo o organismo e poden ir a outros órganos. Por iso, o tabaco produce cancro de boca e garganta, de mama, esófago, pero tamén de fígado, de estómago, de riles, de vexiga, de cérvix, de páncreas, de colon e recto, que tamén se relacionou e leucemia mieloide aguda. E todo isto é falando de cancro, porque o tabaquismo tamén causa moitas outras enfermidades».
Estes tóxicos do fume do tabaco non só afectan a aquel que o consome, senón que tamén afecta aos que están ao seu redor.
3. EPOC (bronquite crónica e enfisema pulmonar)
«O tabaco tamén produce enfermidades respiratorias. A máis importante, a enfermidade pulmonar obstructiva crónica, coñecida como EPOC», sinala Fernández. Esta patoloxía causa inflamación crónica nos pulmóns, obstruyendo o paso do aire e chegando a provocar insuficiencia respiratoria. Calcúlase que afecta a un 11 % da poboación española. «Estímase que aproximadamente o 20 % dos fumadores desenvolven a EPOC», indicou o neumólogo Javier de Miguel nunha entrevista a La Voz da Saúde.
Fernández explica que se produce unha dexeneración do pulmón: «O tecido pulmonar perde a súa actividade natural. De feito, se cicatriza. As súas células, ao contrario do que se adoita crer, non se converten en cancerosas, senón que morren e cicatrizan. Por iso os pulmóns convértense nunha especie de burbullas, baleiras, cun problema: chega o aire ata elas, pero non está o tecido normal que permite o intercambio gaseoso».
A EPOC engloba á bronquite crónica e o enfisema, que en calquera caso se traduce nunha deterioración progresiva da capacidade respiratoria. A bronquite crónica é unha afección pulmonar que se presenta co tempo nos bronquios. Estes se inflaman e forman cicatrices, provocando que os bronquios produzan grandes cantidades de moco. Pode causar tose crónica e problemas respiratorios e a causa máis común é o consumo de cigarros.
O enfisema pulmonar, do mesmo xeito que a bronquite crónica, é un trastorno respiratorio que implica un dano nos sacos que conteñen o aire dentro dos pulmóns, os alveolos. Así, as súas paredes internas debilítanse ata chegar a romper, o que fai que, no canto de existir múltiples espazos de aire pequenos, cada vez haxa espazos máis grandes. Redúcese a superficie dos pulmóns e, en consecuencia, diminúe a cantidade de osíxeno que chega ao sangue, cunha sensación de falta de alento.
4. A asma
«En xeral, o tabaco agrava calquera tipo de enfermidade respiratoria», avanza Fernández. «Por exemplo, calquera tipo de infección respiratoria nun fumador, é máis doado que se contaxie. Porque os seus tecidos están xa afectados o efecto do tabaco», engade.
A asma non é producida polo tabaco en si, tal como indica o doutor Fernández, pero si se pode agravar: «En fumadores s máis doado que apareza asma en idades adultas. As persoas asmáticas que fuman é terrible, porque teñen recurrencias da asma e episodios moitísimo máis graves que as persoas con asma que non fuman».
5. Hipertensión arterial
O tabaco inflúe directamente nas plaquetas, as células do noso sangue. «Prodúcense ateromas, que son as placas que se forman nas arterias cando se van endurecendo. Isto provoca que suba a tensión arterial. O tabaco, directamente, fai que se estreiten as arterias e as veas, polo que a circulación se fai moito máis difícil», explica Fernández.
6. Enfermidades coronarias: angina ou infarto de miocardio
Ese estrechamiento das arterias que provoca o tabaco fai que se entenda mellor esta cifra: o tabaquismo é a causa do 30 % das cardiopatías coronarias. «De que enfermidades estamos a falar? De angina de peito, infarto de miocardio, así como trombosis pulmonares, que son como un infarto; faise un trombo, deixa de pasar sangue e un anaco de pulmón morre do mesmo xeito que pasa co infarto de miocardio que un anaco do corazón non ten rega sanguínea e deixa de funcionar», sinala o catedrático en medicamento preventivo.
7. Accidentes cerebrovasculares: trombosis, hemorraxias ou embolias
«Os tóxicos que leva o tabaco provoca que o hábito de fumar implique a que se aumenten os niveis de triglicéridos. O que sabemos que é un factor de risco para varias enfermidades cardíacas. Ademais, diminúe o colesterol HDL, o que a xente chama 'bo'. Fai que o sangue sexa como máis líquida, podendo producir accidentes vasculares cerebrais», apunta Fernández.
Ademais, como xa se comentou anteriormente, o tabaco (en parte, debido á nicotina), dana seriamente as arterias e as veas. Produce inflamación, provocando que estas funcionan peor e podendo chegar a formarse trombos.
8. Úlceras gastrointestinales e gastritis crónica
O tabaco empeora os síntomas e as lesións esofáxicas provocadas polo reflujo gastroesofágico. Desta forma, increméntase o risco de aparición de úlceras de estómago e duodeno. No caso daqueles pacientes que xa o sofren, existe maior risco de complicacións, como perforación, hemorraxia ou estenosis.
Tamén inflúe na enfermidade inflamatoria intestinal. Na enfermidade de Crohn, o consumo de tabaco relaciónase cunha peor evolución. E é un factor de risco para o desenvolvemento de pancreatitis, con acción sinérgica co alcol.
9. Problemas de visión: DMAE, cataratas e glaucoma
«A xente non o coñece moito, pero o tabaco tamén pode provocar problemas de visión», asegura Andrés Zamorano, presidente do Comité Nacional para a Prevención do Tabaquismo (CNPT) e coordinador do Grupo de Tabaquismo da Sociedade Española de Médicos Xerais e de Familia (SEMG). «Algúns estudos hano relacionado coa aparición de cataratas, pero tamén cunha enfermidade que se coñece como dexeneración macular asociada á idade, DMAE», engade.
Pola súa banda, Fernández confirma que, para os fumadores, o risco de cataratas está aumentado. «Do mesmo xeito que outra enfermidade, por sorte menos frecuente, pero moi discapacitante, que é a DMAE. A dexeneración macular prodúcese cando o nervio óptico se ve afectado e a visión altérase completamente. Pode acabar en cegueira », remarca. Así mesmo, hai datos que indican que fumar causa glaucoma, unha enfermidade que aumenta a presión intraocular e pode danar a visión.
10. Enfermidades do sistema nervioso: demencia e alzhéimer
O tabaquismo constitúe un factor de risco para o desenvolvemento de demencia, un conxunto de trastornos que conducen á deterioración da función mental. Entre eles atópase a enfermidade de Alzhéimer. «É moi descoñecido pola xente, pero o tabaquismo, é un factor de risco para este tipo de patoloxías. Para as cales, recalcar que non existe nin cura nin tratamentos», advirte Zamorano. Segundo estimacións da OMS, o 14 % dos casos de alzhéimer diagnosticados no mundo atribúense ao tabaquismo.
12. Diabetes
A propia OMS ha confirmado que o tabaquismo, e mesmo a exposición ao fume do tabaco alleo, está asociado coa diabetes tipo II.
13. Alteracións na composición da saliva, periodontitis e carie dental
«O tabaco altera enormemente a composición de saliva. Esta é moi importante para manter a boca libre de infeccións e para protexela. Os fumadores teñen peor saúde bucodental, teñen máis risco de carie dental e de periodontitis, que é unha enfermidade inflamatoria das encías, moi dolorosa, que pode levar á perda de pezas», apunta Fernández.
14. Alteracións na menstruación e coa menopausa, con maior risco de osteoporose
«As menstruaciones son máis dolorosas nas mulleres fumadoras e, ademais, os síntomas durante a menopausa son máis graves», asegura Zamorano. De feito,esta última chega dun a catro anos antes nas mulleres fumadoras, porque o tabaco reduce a produción de óvulos, o cal resulta na perda da función reprodutiva e a redución da concentración de estrógenos. Por iso, o tabaquismo nas mulleres tamén se relaciona cun maior risco de sufrir osteoporose.
En realidade, todos os fumadores, en xeral, teñen unha maior propensión a perder densidade ósea e a sufrir fracturas. E estas, pódense curar con maior lentitude ou menor eficacia, cursando complicacións graves.
15. Enfraquecemento do sistema inmunitario
As sustancias contidas no fume do tabaco debilitan o sistema inmunitario e expoñen aos fumadores a sufrir infeccións pulmonares. Aqueles que contan cunha predisposición xenética a sufrir trastornos autoinmunes teñen maior risco de contraer varias enfermidades, como a artrite reumatoide, a enfermidade de Crohn, a meninxite bacteriana, as infeccións posquirúrgicas e o cancro.
Así mesmo, os fumadores inmunodeprimidos, como os que teñen fibroses quística, esclerose múltiple ou cancro, corren máis risco de presentar síntomas comórbidos e de falecer prematuramente.E non só iso, xa que os efectos inmunosupresores do tabaco aumentan o risco de contraer a sida nos infectados polo VIH. De feito, a media de anos de vida perdidos nos fumadores VIH-positivos é de 12,3, máis do dobre da cifra correspondente aos que non fuman, segundo datos que proporciona a OMS.
16. Problemas de fertilidade e mesmo problemas na descendencia
«O tabaquismo afecta dobremente á fertilidade. Por unha banda, á capacidade dos homes xustamente polo que comentabamos antes as arterias estréitanse e fanse máis duras. Co cal, iso impide ou é un factor que vai en contra de erecciones normais que poidan ter os homes. Moitos fumadores teñen impotencia prematura, antes de que lles toque», subliña Fernández. Ao que engade: «O que é máis grave tamén é que o tabaquismo afecta o esperma dos homes. Co cal, reduce a fertilidade e ademais, pode producir alteracións nos espermatozoides que se asocian con efectos sobre o nacemento. Son nenos nos cales, ese espermatozoide ten algunhas alteracións e pode dar lugar a defectos no nacemento ou mesmo abortos». É dicir, redúcese tanto o número de espermatozoides e o seu motilidad e tamén afecta á súa morfoloxía.
Deixar de fumar reduce a dificultade para quedar embarazada, os nacementos prematuros, os bebés con baixo peso ao nacer e os abortos.
17. Bebés de pais fumadores: risco de morte súbita de o lactante, baixo peso, complicacións na súa función pulmonar
«O tabaquismo do pai ou da nai relaciónase cun maior risco de morte súbita do lactante. Algúns teñen unha orixe cardíaca, pero a outra causa que se asociou a este terrible tipo de morte é que os pais sexan fumadores. Ademais, os nenos de pais fumadores teñen unha función pulmonar, cando nacen, cando aínda non utilizaron nunca os pulmóns porque nunca inhalaron aire e expanden os pulmóns coas primeiras bocanadas de aire, aí a función pulmonar dos nenos de pais fumadores tamén é menor», explica Fernández.
Por se todo isto non fose pouco, o catedrático en medicamento preventivo e saúde pública, engade máis efectos prexudiciais no caso menores que crecen en contornas tabáquicos: «Os fillos de pais que fumadores e que están expostos ao fume ambiental do tabaco teñen maior risco de infeccións de vías respiratorias e máis risco de otitis agudas de repetición. É importante porque a enfermidade, o fume do tabaco, afecta os condutos auditivos e teñen moita máis facilidade de padecer infeccións dos oídos».
18. Alteracións no aspecto físico
O tabaco provoca engurras na pel, polo que dá aparencia de ter máis idade. Fumar tamén provoca un envellecemento prematuro da pel debido ao desgaste das proteínas que lle dan elasticidade, a depleción da vitamina A e a redución da rega sanguínea.
A pel queda seca e curtida. Pero, ademais, auméntase o risco de padecer psoriasis, unha enfermidade inflamatoria e non contaxiosa da pel que se manifesta en forma de manchas avermelladas, pruriginosas e exudativas que afectan a todo o corpo.
O consumo de tabaco incrementa nun 70% o risco de morrer prematuramente por diversas enfermidades. Este maior risco é directamente proporcional á vez que leva fumando, á cantidade de cigarros que se fuman a diario, á profundidade da inhalación do fume e ao contido en nicotina e alcatrán da marca fumada.
Fonte: Ministerio de Sanidade
Son mellores os vapeadores ou os cigarros electrónicos?
En realidade, non. «Non hai unha redución do dano como se quere facer crer, simplemente unha modificación do mesmo. Os cigarros electrónicos son un invento da industria tabacalera para que a xente empece a fumar antes de tempo. Estamos a falar de mozos que teñen contacto coa nicotina aos once anos, que son preadolescentes. Sabemos de certo que hai algúns nenos que na súa primeira comuñón reciben como agasallo vapeadores. E tamén temos datos de que nalgúns postos de tiro de feiras uno dos premios é un cigarro electrónico. Se isto non se regula, xa sabemos o que vai pasar», advirte Zamorano.
«Os vapeadores son unha arma de dobre fío», concorda Fernández. «Apareceron no mercado como unha 'axuda' para deixar de fumar, cando temos medicamentos que son moito máis eficaces para este fin. Ademais, teñen perigos. O primeiro, que a maioría teñen nicotina. Segundo, están a venderse como dispositivos libres porque se fala dun 95 % menos de risco, cando é unha cifra falsa que unha axencia instigada por empresas de vapeadores empezou a diseminar. Foi como unha mentira repetida mil veces que parece que se converte en verdade. Pero non está demostrado que sexan un 95 % menos perigosos», amplía o doutor.
Aínda que é certo que os cigarros electrónicos e os vapeadores non conteñen algunhas das sustancias tóxicas e cancerígenas, si existen outras en os seus líquidos cando se quentan a bastante temperatura. «Aparecen algunhas sustancias que non están no tabaco, como metais pesados, como o cobre ou o níquel», subliña o doutor Fernández.