A radiografía do Trastorno Límites da Personalidade: «En lugar de patologizarlo dentro dun diagnóstico, pódense traballar as dificultades que ten ese menor»
SAÚDE MENTAL
Aínda que se pode sospeitar pola aparición de síntomas na adolescencia, os expertos sosteñen que a personalidade é «unha construción psicolóxica en constante evolución» que pode variar ao chegar á idade adulta
02 dic 2025 . Actualizado á 05:00 h.Unha montaña rusa emocional, a hipersensibilidade que esta implica e impulsividade. Estes son os tres piares centrais que adoita presentar unha persoa que ten trastorno límites da personalidade (máis coñecido polas súas siglas, TLP), segundo Beatriz Piñeiro, psicóloga e coordinadora da Asociación dos Trastornos da Personalidade de Galicia. «Algo tamén moi característico é a forma na que se relacionan co resto, porque van pivotando desde a idealización á depreciación da outra persoa. Poden coñecer a alguén que é o mellor do mundo, pero pasa algo que, debido á hipersensibilidade que existe, activa a montaña rusa emocional e, de súpeto, a súa percepción sobre ela cambia totalmente, chegando incluso a odiala», engade a experta.
A prevalencia do TLP na poboación xeral adulta sitúase entre o 1,4 e o 5,9% e considérase o trastorno de personalidade máis diagnosticado nos diferentes niveis asistenciais, aínda que existen máis. «Poderíanse clasificar en tres grupos: A, B ou C. Os primeiros, non sei aínda que ou mal chamados, coñéceselles como os máis excéntricos e aí estarían os esquizoides e esquizotípicos». O termo esquizoide refírese a unha preferencia polo illamento social e a falta de desexo ou interese polas relacións próximas, mentres que o trastorno esquizotípico inclúe un patrón de malestar coas relacións próximas, pensamento e percepción distorsionados e un comportamento moi excéntrico. Diferénciase da esquizofrenia en que non adoita chegar a psicose.
O grupo B, «serían os máis emocionais e aí atópase o trastorno límites da personalidade (TLP)», indica a psicóloga. Mentres que os do C correspóndense cos de tipo evitativo, caracterizado por unha profunda hipersensibilidade ao rexeitamento e a crítica, levándolles a esquivar interaccións sociais e situacións novas por medo á desaprobación. É importante diferenciar este trastorno de personalidade por evitación, TPE, do TLP, porque este último caracterízase máis polas relacións interpersoais caóticas e o medo ao abandono.
Unha causa que se descoñece
«Sempre dicimos que unha única causa nunca vai explicar un diagnóstico», remarca Piñeiro. Unha afirmación coa que concorda Pedro Javier Rodríguez, presidente da Sociedade de Psiquiatría Infantil da Asociación Española de Pediatría (AEP), aínda que matiza que existen factores que poden incrementar a probabilidade de padecer este trastorno: «O principal é a existencia de vulnerabilidade na infancia e adolescencia. Por exemplo, un abuso sexual ou historial de trauma infantil. Iso é, desde o punto de vista ambiental, o que máis pode influír». A incidencia do trauma en persoas con trastorno límites da personalidade é moi alta. Existen estudos nos que se apunta que o 84% dos que sofren o trastorno describen unha experiencia de malos tratos psíquicos e neglixencia por parte dos seus proxenitores antes de cumprir os 18 anos.
Desde o punto de vista xenético, é máis probable desenvolver este trastorno cando tiveches algún familiar que tamén o sufriu. «Nós, na asociación, temos persoas que o adquiriron dunha forma orgánica, como pode ser a través dun accidente de coche. A nivel cerebral existiron danos moi concretos que fixeron que se desenvolvese un trastorno límites da personalidade (TLP). Pero despois hai persoas nas que responde máis a elementos xenéticos», explica Piñeiro.
Con todo, tanto o presidente da Sociedade Española de Psiquiatría Infantil como a coordinadora da Asociación dos Trastornos da Personalidade de Galicia remarcan que se trata dun trastorno con múltiples causas. «Poden ter unha probabilidade xenética e non desenvolvelo, ou vivir con trauma e que este tampouco apareza», sostén Rodríguez.
A adolescencia, a etapa onde pode aparecer o trastorno
Os pacientes que ve Rodríguez son, sobre todo, adolescentes. Neles, os síntomas principais tamén teñen que ver co estado de ánimo ou relacionados coa afectividade. «Existe un pensamento sen carga interior que crea un malestar importante, asociado a elementos de impulsividade, ira, enfado, que non son adecuados en diferentes contextos e realidades. Iso fai que, desde o punto de vista externo, déase un comportamento explosivo habitual». Segundo as súas palabras, o seu estado de ánimo pode cambiar día a día e incluso cada hora. «Hai ocasións onde se atopa con elevada inquedanza, outras nas que está moi triste e cun estado de ánimo moi decaído. Incluso neses momentos pode exteriorizar ameazas de suicidio e presentar autolesiones; desde o punto de vista do comportamento diario, toma condutas de risco».
Estes signos de alarma poden aparecer a partir dos 12 anos. «Desde a adolescencia, estes síntomas estabilízanse, aumentan e crean unha dificultade clinicamente significativa e importante no día a día», comenta o psiquiatra. Aínda que o diagnóstico se establece a partir da maioría de idade. «Aínda que se pode sospeitar a existencia de TLP nunha adolescente, non podemos esquecer que a personalidade é unha construción psicolóxica en constante evolución. Ata a adultez poden existir variacións nela que fan que, cando chegas a unha idade posterior, non teñas a sintomatoloxía suficiente como para diagnosticar un trastorno da personalidade».
Con todo, a detección temperá dos trastornos da personalidade e, en concreto, do TLP, permite establecer orientacións terapéuticas adecuadas para que os síntomas non progresen nin se fagan máis graves. «Provocan unha disfunción diaria que é notable. Canto antes actuemos no ámbito psicolóxico, incluso desde a intervención farmacolóxica se é necesario, máis leves serán os síntomas e menos dificultades na interacción social van observar», amplía o experto. Por tanto, aínda que non se diagnostica como tal, si se pon o foco en cada unha das dificultades que pode chegar a presentar ese adolescente. «Sufrir impulsividade e unha montaña rusa emocional pode ser natural na adolescencia, porque a cortiza prefrontal aínda non está desenvolvida. En lugar de patologizarlo dentro dun diagnóstico, pódense traballar esas dificultades que ten ese menor», explica a psicóloga.
O TLP é máis frecuente en mulleres?
Segundo os datos epidemiolóxicos, o trastorno afecta a tres mulleres por cada home. Pero tal como apunta a Fundación AMAI TLP, aínda que o 75% dos diagnósticos danse nas mulleres, nos homes pode estar enmascarado por outras patoloxías como poden ser o consumo de substancias, alcoholismo ou trastornos por condutas, provocando que non reciban o diagnóstico adecuado. Marina Díaz Marsá, presidenta da Sociedade Española de Psiquiatría e Saúde Mental (Sepsm), asegura que a razón exacta pola que o TLP é máis frecuente en poboación feminina non está clara, pero apunta a varios factores. O primeiro, as diferenzas que se dan na expresión dos síntomas: «As mulleres con trastorno límites da personalidade poden experimentar máis síntomas internalizantes, como inquedanza, depresión e autolesiones, mentres que os homes poden mostrar máis síntomas externalizantes, como agresividade e abuso de substancias. Isto, podería levar a un nesgo no diagnóstico».
Outro aspecto para ter en conta: as diferenzas que se adoitan dar na procura de axuda. «As mulleres poden ser máis propensas a buscala para problemas emocionais e de saúde mental, podendo contribuír a un maior número de diagnósticos», sostén Díaz. Sen esquecerse dos factores hormonais e biolóxicos. «Algúns estudos suxiren que ambos poderían desempeñar un papel no desenvolvemento do trastorno límites da personalidade en mulleres», engade a experta.
A abordaxe do trastorno
Un dos mitos máis estendidos sobre o TLP é que non hai tratamento para aquelas persoas que o padecen. Non só existe, senón que mostrou eficacia científica. Desde AMAI TLP apuntan á terapia de mentalización ou a terapia dialéctico conductual. Da mesma forma, o tratamento farmacolóxico axuda ao paciente para diminuír o seu malestar, diminuíndo síntomas como a angustia, a impulsividade ou a depresión.
A abordaxe psicolóxica do TLP pode ser desde diversos puntos. «O que nós realizamos na Asociación TP Galicia é desde unha perspectiva psicoeducativa, traballamos as dificultades. É dicir, se esa persoa ten un evento traumático detrás polo que puido chegar a desenvolver o trastorno, nós en concreto non traballámolo. Si a identificación emocional, o establecemento de límites, a identidade ou a autoestima». Súmase a abordaxe coa familia. «O máis transversal, que é o tema emocional», engade Piñeiro.
Pola súa banda, a presidenta da Sociedade Española de Psiquiatría e Saúde Mental subliña que «o TLP trátase coa abordaxe e o tratamento adecuado, por tanto, unha persoa diagnosticada, tras concluílo, poderá facer unha vida normal como calquera outra persoa».
Outros mitos
«Dise que son persoas agresivas, que son manipuladores, que non poden vivir en sociedade. Hai moitos mitos a nivel relacional, a verdade», lamenta a psicóloga. «Si que é certo que vemos que todos veñen un pouco da expresión do malestar que manifestan os pacientes con trastorno límites da personalidade». Piñeiro, proporciona un exemplo: «Chámaselles ‘‘manipuladores'', pero teñen moitas necesidades que cubrir e non sempre saben como solicitar esa cobertura. Ademais, moitos destes pacientes atópanse no que coñecemos como ‘‘modo supervivencia'', que non é doado de xestionar».
Outro mito estendido é que non poden facer unha «vida normal», entendéndose como aquela que cumpre co estándar da sociedade. «E claro que poden conseguir eses obxectivos que, moitas veces, esíxense. Nós temos —en TP Galicia, que a conforman preto de 50 persoas neste momento— pacientes de todo tipo. Pais de familia que teñen un rol comunicativo e respectuoso, xente que ten a súa praza despois dunhas oposicións difíciles. Son todos exemplos de éxito a nivel social», subliña Piñeiro.