Celia Pérez, neuróloga: «Hai trinta anos predominaba a demencia senil, un diagnóstico que xa non damos»

A Asociación de Familiares de Enfermos de Alzhéimer e outras demencias da Coruña (Afaco) cumpre trinta anos acompañando a persoas diagnosticadas e ás súas familias. Para conmemorar este aniversario, celebran un Congreso Nacional con máis de corenta relatores que chega nun momento clave: a aprobación dos primeiros tratamentos modificadores para o alzhéimer que, segundo a neuróloga Celia Pérez Sousa, presidenta do comité científico do congreso e neuróloga especializada en demencias do Complexo Hospitalario Universitario da Coruña (Chuac), abre unha nova etapa «ilusionante e esixente». 

—Como lembra o alzhéimer hai trinta anos?

—Xusto nese momento vin facer a residencia, cando Afaco viu esa necesidade que había de acompañar a pacientes e familiares. Naquel momento, había moita indefinición. Probablemente estaba a xurdir todo este coñecemento sobre o alzhéimer e outro tipo de demencia, porque ata ese momento, predominaba o termo demencia senil, a enfermidade de persoas maiores, que ademais non tiña tratamento. Pronto se aprobou o primeiro dos fármacos sintomáticos e iso achegou unha visión diferente. Empezou a existir un interese xeral, tanto por parte da comunidade médica, como da sociedade, en coñecer mellor a enfermidade. 

—O termo demencia senil quedou obsoleto?

—A demencia senil é unha perda de facultades, cun impacto sobre a vida da persoa e sobre a súa capacidade funcional, e o engadido de senil o único que nos marca é unha idade, que acontece en maiores de 65 anos. Ese diagnóstico, nós nas consultas, fai moito que non o damos. Pero si que é verdade que a poboación, de cando en vez, aínda o menciona. É aí cando temos que puntualizar que a demencia máis frecuente entre persoas maiores é o alzhéimer, pero que hai outras.

—Participa nunha mesa sobre diagnóstico e primeiras intervencións no alzhéimer. Que importancia ten detectar a enfermidade o máis precozmente posible?

—Cando antes diagnostiquemos unha enfermidade, antes podemos en marcha unha serie de medidas que van ser importantes para a persoa. Incluso en algo que non ten tratamento, como che din ás veces a xente da rúa ou as familias ou incluso os propios compañeiros do ámbito médico: «Se non o podedes tratar, para que queredes diagnosticalo canto antes?». Pero ese paciente ten que poder saber que ten esta enfermidade e que vai empeorar co tempo. É moi importante para tomar decisións, sobre como quere ser coidado, que cousas quere ao final da súa vida e poder pór en marcha asuntos pendentes que podes chegar a ter. Xa non falemos de xente que cando recibe o diagnóstico aínda está laboralmente activa.

Así mesmo, existen terapias non farmacolóxicas. Adquirir hábitos saudables que sabemos que nos van a beneficiar ou, polo menos, van favorecer unha evolución un pouco máis lenta. E os novos tratamentos aprobados que están por chegar, provocarán un incremento de consultas que empezarán polo médico de familia. Xente preocupada por perdas de memoria, sobre todo, que van querer saber se eses tratamentos que retardan a progresión da enfermidade en fases iniciais, son para eles. 

A radiografía actual do alzhéimer: «Despois dos 85 anos, unha de cada tres persoas van sufrir»

Cinthya Martínez

—Nesas primeiras intervencións que se realizan cando chega o diagnóstico, vostede na súa consulta 'receita' Afaco?

—Si, receitamos Afaco e outras asociacións de pacientes, centros de día ou lugares onde se fan terapias cognitivas. Temos que ser moi conscientes de que o neurólogo é unha peza máis desta enfermidade con tantas facetas e con tantos abordaxes: desde a familia, a comunidade e o ámbito laboral. Nós avaliamos eses síntomas e confirmamos o diagnóstico, pero moitas veces, o médico de familia xa non ten dúbida de que esa deterioración cognitiva existe, xa teñen moi clara esa sospeita. Confirmamos e aconsellamos, recomendamos tanto fármacos como terapias non farmacolóxicas, e como non, recursos sociosanitarios. Todo, en función da gravidade da demencia no momento do diagnóstico. 

 —Menciona intervencións non farmacolóxicas, cales hai?

—Por unha banda están as medidas preventivas, que se supón que son as que temos que pór en marcha antes de que apareza a deterioración cognitiva. Cando este asoma as fauces, é bo seguir mantendo eses hábitos, ese estilo de vida sa con exercicio físico, con estimulación cognitiva intelectual, cunha dieta adecuada e con control dos factores de risco cardiovascular estrito. Afastarse dos tóxicos, do sedentarismo, corrixir a xordeira e as cataratas ou aquilo que nos dificulta a visión, e intentar mellorar o soño. Todo isto, sabemos que vai favorecer a evolución da enfermidade e diminuír o risco de padecer deterioración cognitiva. 

 —Estas terapias non farmacolóxicas poden adaptarse segundo o contexto?

 —Claro. Ir a un centro implica desprazarse e moitas persoas, porque viven no rural ou non teñen un coidador que lles axude, non poden facelo. As que se fan en centros son beneficiosas en moitos aspectos, pero é verdade que non serven para todos. Hai a quen lles xera rexeitamento porque non lles gusta estar con outra xente ou ponse moi nerviosos en contextos onde saben que lles van a dar un lapis e papel. Por iso, as actividades hai que adaptalas e individualizalas segundo gustos, preferencias e vontades.

Calquera actividade que te obrigue a madrugar, a ter un horario, a socializar, é beneficiosa. Aquelas persoas que viven no rural e están moi activos, que teñen animais, terras, plantan e dan un paseo con veciños ou familiares, que fan unha ruta do colesterol todas as tardes, compensa esas terapias que se poden facer nun centro con outro tipo de tarefas do día a día. Do mesmo xeito que aqueles que van á coral da parroquia, que van a baile tradicional, a manualidades... Cada un, adaptándoo ás súas circunstancias. 

—Define esta etapa como «ilusionante e esixente», por que estas dúas palabras?

—Ilusionante porque por fin imos dispor dun fármaco que si nos vai a retardar a progresión da enfermidade. Poderemos conseguir que a xente permaneza en etapas iniciais máis tempo. Estes fármacos van ser un antes e un despois? Eu non me atrevería de momento a ser tan contundente, hai que velo.

—Prefire ser cauta.

—Se, porque se cadra estes veñen seguidos dunha segunda xeración de fármacos que funcionan mellor, que retardan máis a enfermidade, teñen unha maior seguridade, que se poden dar a todo tipo de pacientes en fases incluso en fases de pre-alzhéimer, predemencia, onde aínda non apareceron os síntomas cognitivos. Do mesmo xeito que se a enfermidade está máis avanzada, poder freala. A futuro, son cousas que desexariamos que ocorresen. 

—E por que «esixente»?

 —Porque estes fármacos, salvo que salgan uns de segunda xeración que sexan vía subcutánea ou oral e póidallos pór un na súa casa, requiren hospital, son intravenosos. Os pacientes van requirir ir ao hospital de día a porllos e, ademais, van estar sometidos a unha serie de controis con resonancias periódicas para previr os seus efectos secundarios máis graves, que é a aparición de inflamacións ou hemorraxias no cerebro. Todo isto non só é incómodo para eles, tamén vai a sobrecargar o sistema de xeito importante.

 —Se esta entrevista volvese dar de novo dentro doutros cantos anos, que gustaríalle contarnos?

—Agardo que a dez, quince ou vinte anos os tratamentos sexan máis eficaces. Conseguir intervencións exitosas en fases precoces, nas que aínda non apareceron os síntomas. Pero tamén que estas posibilidades cheguen para outro tipo de demencias das que tendemos esquecernos máis, como as frontotemporales, con corpos de Lewy ou as vasculares, desencadeadas por ictus.

---

---

---