A novela de Wenceslao Fernández Flórez publicouse hai 75 anos
05 dic 2018 . Actualizado ás 05:00 h.«As árbores teñen as súas loitas. Os maiores asombran aos pequenos, que crecen entón con présa para facerse pronto donos da súa ración de sol e, ao espallar as súas raíces baixo a terra, hai algúns talvez demasiado cobizosos que estorban aos demais no seu lexítimo empeño de alimentarse. Pero entre todos os seres da fraga son os máis pacíficos, os máis bondadosos».
Canto fai que non miras unha árbore e te preguntas sobre o seu xeito de percibir o mundo? E ao resto das criaturas coas que compartes, ás veces sen darte demasiada conta, o teu día a día? Refírome por exemplo aos pardais, ás bolboretas, aos cans, ás flores... Mesmo ás moscas!
Ese primeiro parágrafo escribiuno o escritor coruñés Wenceslao Fernández Flórez. Forma parte do primeiro capítulo da súa novela O bosque animado, unha das obras de ficción máis fermosas inspiradas pola natureza, tanto en lingua castelá como en calquera outra.
Como libro impreso, O bosque animado abriu as súas páxinas en 1943, hai 75 anos. A súa frescura, a súa tenrura e a súa profundidade son tan extraordinarias que desde entón non fixo máis que gañar en actualidade. Non, non é deses textos que co tempo van quedando anticuados, igual que eses anuncios de estrada que ninguén cambia. Moi ao contrario: do mesmo xeito que un carballo san, as súas pólas non fan máis que medrar. O que lles dá tanto vigor, o que impulsa o seu zume e estende as súas follas repletas de relatos, son os seus lectores.
Se non o liches aínda, estás de sorte: o que che espera é unha fabulosa aventura literaria a través dunha fraga tan máxica como real. Un lugar cheo de misterios, historias, humanidade e simpatía polo resto das criaturas coas que compartimos todo iso que chamamos vida. Non falta a morte, non. Nin, desde logo, o humor. Tampouco, en consecuencia, a filosofía. É este un libro tan bondadoso con quen se refuxia entre as súas follas como esas árbores das que fala Fernández Flórez.
BUSCAR ENCONTROS
Ambientado na fraga de Cecebre, unha parroquia do municipio coruñés de Cambre onde o seu autor tiña a súa casa de veraneo, a novela está dividida en 16 capítulos chamados estancias, que tamén se poden ler como relatos separados, aínda que varios personaxes entran e saen de moitos deles igual que un merlo vai e vén por entre a ramada dun castiñeiro. Por certo, como percibirá o mundo un merlo?
Unha das grandes calidades dos seres humanos é a capacidade para pórse no lugar dos outros. É dicir, para empatizar. Para comprender os persoais puntos de vista de cadaquén e os seus sentimentos, aínda que non os comparta. É precisamente esa habilidade natural para buscar encontros, en lugar de desavinzas, o que lle deparou os seus maiores éxitos como especie, os momentos históricos de maior prosperidade. E ao contrario: cando o home antepuxo as discordias aos acordos, fracasou. Sempre.
Cada época debe afrontar a existencia de xentes que, por descoñecemento desa verdade, ou por intereses egoístas, optan polo enfrontamento, e foméntano. O bosque animado escribiuse cando España acababa de atravesar unha feroz guerra civil e a súa non menos feroz posguerra, que tivo como resultado unha opresora ditadura militar de catro décadas. Cales serían hoxe, ao teu xuízo, as consecuencias potenciais dunha actitude oposta á concordia? Que tipo de persoas manteñen hoxe posturas así?
«OS MÁIS PACÍFICOS»
Talvez unha delas teña que ver con ese merlo que quedou pousado aí amais . E é que unha das grandes fronteiras que atravesa a humanidade neste século XXI é a súa relación co resto dos seres vivos. Se ata hai nada aínda os viamos como pouco máis que un recurso que explotar, esta concepción vai aos poucos cambiando cara a outra moito máis humana, no mellor sentido da palabra. Entre outros motivos, porque o estudo científico das percepcións, as emocións e a intelixencia de animais e vexetais non fai máis que asombrarnos. O cal, ademais, fainos reformularnos moitas cousas acerca de nós mesmos, coma se abrísemos unha fiestra ao noso propio coñecemento que estivo demasiado tempo pechada.
Mentres esperamos máis e máis descubrimentos nese esperanzador campo de estudo, nada como a boa literatura para adestrarnos en algo tan importante: a comprensión dos outros, tanto de persoas como de animais ou plantas. Faite con O bosque animado e pérdete polos seus carreiros entre esas árbores que, a pesar das súas loitas por unha ración de sol, «entre todos os seres da fraga son os máis pacíficos, os máis bondadosos». E atopa alí dentro como sentirte tamén ti así.
Wenceslao Fernández Flórez
Naceu na Coruña o 12 de febreiro de 1885 e faleceu en Madrid o 29 de abril de 1964. Desde os 15 anos tivo que gañar a vida como xornalista. Aos 17 xa era director dun diario en Betanzos. A fama chegoulle en Madrid, cando a partir de 1914 comezou a escribir en Abc unhas crónicas parlamentarias de enorme éxito. Tres anos despois, a súa novela Volvoreta era premiada polo Círculo de Bellas Artes. Seguirían outras tamén moi lidas, como O segredo de Barba Azul ou As sete columnas, que foi premio nacional de literatura.
De pensamento moi conservador, ao estalar a Guerra Civil recibiu ameazas de morte. A mediación do ministro republicano Julián Zugazagoitia permitiulle escapar a Holanda. Regresaría cando Franco obtivo o poder. En canto a Zugazagoitia, capturado pola Gestapo nazi e entregado a España, sería fusilado, como tantas outras persoas, polo novo réxime. De nada serviu a defensa que del fixo Fernández Flórez. Este retirouse entón á súa casa de Cecebre, e comezou a escribir a que sería a súa novela máis humana: O bosque animado.
Vila Florentina
Chámase así a casa onde pasaba os seus veráns Fernández Flórez. Obra do arquitecto Antonio Tenreiro, é hoxe a sede da Fundación Wenceslao Fernández Flórez e da casa-museo do autor. Alberga unha ampla colección de pinturas, fotografías, fondos bibliográficos e obxectos persoais. Ademais, ofrece numerosas actividades culturais organizadas pola fundación. Se che apetece visitala, pódeste pór en contacto cos seus responsables a través desta dirección de correo electrónico: fundawenceslaoff@gmail.com
A páxina web da Fundación Wenceslao Fernández Flórez é:
- https://www.fundacionwenceslaoff.com/wenceslaofernandezflorez
Versións para o cine
Existen tres versións para o cine de O bosque animado. A primeira é unha curtametraxe de 1975, obra de Antonio F. Simón, titulada Fendetestas. Na seguinte década, en 1987, José Luis Cuerda púñase tras a cámara para dirixir entre outros a Alfredo Landa ou Fernando Rei nunha longa co mesmo título que a novela. A adaptación máis recente, do 2001, é unha película de debuxos animados dirixida por Manolo Gómez e Anxo da Cruz, que se titulou O bosque animado, sentirás a súa maxia. Pola súa banda, Fernández Flórez era un gran afeccionado ao cine, ademais de guionista. Seu é, por exemplo, o guión de Camarote de luxo, película de 1957 filmada na Coruña.
O teu propio bosque animado
Se tiveses que elixir un espazo natural para escribir sobre os seus habitantes, tanto os humanos como os demais, cal sería? Seica non penses nun bosque, senón nunha campiña. Ou nun tramo de río, ou de costa. Ou nunha montaña. Que historias sucederían alí? Como percibirían ese lugar cada unha das súas criaturas? Como se verían unhas a outras? De feito, como se verán, en realidade? E a ti, como che verán cada vez que o visitas?
A fraga de Cecebre hoxe
Boa parte do que outrora foi a fraga de Cecebre está hoxe baixo o encoro de Abegondo-Cecebre, construído en 1975 para abastecer de auga doce á cidade da Coruña e a súa contorna. O que comezou sendo unha enorme bañeira, converteuse co tempo nun lugar outra vez cheo de vida. Hoxe é fogar de aguias pescadoras, garzas, lontras, varias especies de patos e libélulas... E é así cada día escenario de multitude de historias. Desde o 2006 forma parte da Rede Natura 2000, que protexe os máis importantes espazos naturais a nivel europeo.
O bosque habitado
Chámase así un programa xenial sobre árbores, natureza e literatura que se emite todos os domingos ás once da mañá en Radio 3. A súa presentadora, a xornalista María José Parello, é unha experta na obra de Wenceslao Fernández Flórez. Se che apetece escoitar os seus podcasts, pódelos atopar en:
- http://www.rtve.es/alacarta/audios/el-bosque-habitado/