Unha historia para afeccionados

> Moncho Núñez Centella

LA VOZ DA ESCOLA

Jugadores aztecas practicando el «ullamaliztli». La ilustración es de Christoph Weiditz y corresponde a dos páginas del «Trachtenbuch», o «Libro de tradiciones» (c. 1530), que conserva el Germanisches Nationalmuseum de Núremberg. Poco después de la conquista de Tenochtitlan, Cortés envió a España a varios de esos jugadores de pelota, que realizaron una exhibición ante Carlos I en Toledo en 1528. Weiditz dejó testimonio de ello
Xogadores aztecas practicando o «ullamaliztli». A ilustración é de Christoph Weiditz e corresponde a dúas páxinas do «Trachtenbuch», ou «Libro de tradicións» (c. 1530), que conserva o Germanisches Nationalmuseum de Núremberg. Pouco despois da conquista de Tenochtitlan, Cortés enviou a España a varios deses xogadores de pelota, que realizaron unha exhibición ante Carlos I en Toledo en 1528. Weiditz deixou testemuño diso

O xogo entre dous equipos era entretemento, unha forma de resolver disputas e unha celebración

13 jun 2018 . Actualizado ás 05:00 h.

Pouco antes de que Hernán Cortés conquistase Tenochtitlan, o último dos emperadores aztecas escribiu un discurso en forma de poema triste, aínda que non exento de esperanza, onde invitou o seu pobo a esconder temporalmente dentro do corazón todas as súas riquezas comúns; nel inclúese o seguinte texto: «Fagamos desaparecer os nosos lugares sacros, as nosas escolas de sacerdotes, os nosos xogos de pelota, as nosas escolas de barrio, as nosas casas de canto; que os nosos camiños queden sos». Como pode verse, os xogos de pelota tiñan un lugar importante naquela cultura mexica. A ilustración principal desta páxina representa unha escena que tivo lugar en España sete anos despois de redactado ese poema. Vemos a dous aztecas que practican un deporte onde o protagonismo parece corresponder a esa pelota que está no centro da imaxe. O encontro tiña lugar entre dous equipos, cuxos xogadores ataviados cuns taparrabos, con proteccións de coiro en cadeiras, coxas e mans, habían de golpear coa cadeira unha pelota de goma. Noutras versións do xogo podían utilizar tamén os cóbados, antebrazos e xeonllos.

Aos primeiros españois que puideron contemplar aqueles partidos chamoulles especial atención a pelota. Frei Bartolomeu das Casas dános detalles dela: «Cunha goma que chaman ulli, que sae dunha árbore que se cría en terra quente, ao cal punzándolo saen unhas gotas brancas e despois tórnase como peixe negra, de que fan as pelotas con que xogan, que saltan seis veces máis que as nosas de vento e non pairan de bulir saltando coma se estivesen cheas de azogue». Consérvanse unha ducia daquelas pelotas, cinco das cales foron datadas polos arqueólogos e remóntanse polo menos a 1.600 anos antes de Cristo. Con diámetros de ata 30 centímetros, o seu peso roldaba os 2,5 quilos, co que eran frecuentes as lesións dos xogadores, como graves hematomas que necesitaban sangrado, fracturas ou lesións internas. A clave da identidade saltarina das bólas é que estaban feitas de goma maciza, o que non debe estrañar, pois se trata dun material propio dos olmecas, palabra que significa ‘xente do país do hule (ou caucho)'; eles obtiñan a goma por sangrado das árbores de Castela elastica. Os olmecas foron en América os inventores dos xogos de pelota, porque tiñan caucho e sabían procesalo. Esa afección foi herdada polos mayas e logo polos aztecas ou mexicas. Da popularidade desas afeccións dános idea o feito de que no actual territorio de México consérvanse restos dunhas 1.500 canchas de xogo, algunha do ano 1400 antes de Cristo.

 Os indíxenas xogaban á pelota por afección, e facíano xa desde nenos. A este respecto é curiosa a vixencia da primeira das citas, que ademais é anterior ao encontro hispanoamericano. Tanto olmecas como mayas e aztecas xogaban para entreter o lecer na vida cotiá. En cada sesión íanse turnando os afeccionados participantes ata que interviñan todos os presentes. Pero tamén tiña outros fins, pois servía como alternativa á guerra para resolver unha disputa ou como celebración nas festas relixiosas. Ademais do seu carácter lúdico, o xogo de pelota tiña ás veces un importante compoñente ritual e simbólico, de pugna entre dúas, e así na cancha atopábanse o mundo dos humanos e o dos deuses, o sol e a lúa, a vida e a morte, a fertilidade e a seca. A cousa chegaba a tales extremos que nalgunhas épocas os xogos podían finalizar en sacrificios humanos, decapitando ao xefe dun dos equipos contendentes (non necesariamente o dos perdedores) ou a algún cativo de guerra. Parece que iso se relaciona co culto olmeca ás cabezas e pensando que a decapitación era símbolo de fertilidade. Aínda que os relixiosos españois prohibiron aqueles xogos de pelota, os afeccionados lograron que perdurasen.

P.S. Por certo, mañá comeza o Mundial de Rusia. Os que xogan son profesionais, pero é unha cita para os afeccionados ao fútbol, que son uns cantos. Que gañe o mellor, e que ninguén perda a cabeza.

palabras con historia 

Os omnes ser afyc?ionados e amorosos a aquelas cousas nas quales han sey?do ynstruydos e ensen?ados desde a ynfanc?ia

Alfonso da Torre (1410-1460)

Ao afeccionado ao fútbol todo se lle complica pola presenza do outro equipo

Jean Paul Sartre (1905-1980)

Prefiro o profesional, aínda que sexa mediocre, a un afeccionado brillante

Francisco Umbral (1932-2007)

Todos somos afeccionados. A vida é tan corta que non dá para máis

Charles Chaplin (1889-1977)

Non se rifaba no comedor, porque o mestre non era afeccionado a ensinar nada a moitos á vez

Anxo Ganivet (1865-1898)

Fíxenme afeccionado ao fútbol igual que máis tarde me namorei das mulleres: de súpeto, inexplicablemente, sen crítica, sen pensar na dor ou os trastornos que traería consigo

Nick Hornby (1957-) 

Dicir que son afeccionados a ver a 22 mercenarios dar patadas a un balón é como dicir que un violín é madeira e tripa, e Hamlet, papel e tinta

John Boynton Priestley (1894-1984)

 O inferno está cheo de afeccionados á música

George Bernard Shaw (1856-1950)

 actividades

1. A primeira das frases da relación está escrita en castelán antigo. Es capaz de traducila ao idioma actual? A palabra máis difícil é «omnes», que equivale a «homes».

2. Feixe unha investigación sobre os botes de distintas pelotas. Por exemplo, deixándoas caer desde un metro de altura. Cantos botes dá cada unha antes de pararse? Cal é a que acada maior altura no segundo bote? Que tipo de superficie é a mellor para que reboten as pelotas? Inflúen para algo variables como o tamaño, o peso, a temperatura? Que altura ten o bote máis pequeno que es capaz de detectar?

3. O xogo de pelota dos aztecas derivou ata os nosos días na tradición do «ulama», un deporte cuxas regras lembran ao voleibol, pero sen rede. Aquí podes ver imaxes dun partido: https://www.youtube.com/watch?v=ZxIR8USYEFA

4. Feixe unha relación o máis exhaustiva que poidas sobre xogos que utilicen algún tipo de pelota. Cantos es capaz de lembrar? Trata de facer unha clasificación taxonómica que inclúa a todos eles. Algúns criterios que podes empregar son, por exemplo: se se practica ao aire libre ou non, se se golpea a pelota con algunha parte do corpo ou cun instrumento, o tamaño da pelota, o número de xogadores…

5. Feixe unha exposición de imaxes de futbolistas onde apareza o balón a menos de 10 centímetros da bota.

6. En que deportes crees que bota máis veces a pelota? Feixe unha estimación dos botes por minuto, por exemplo, nun partido de tenis, baloncesto e balonmán.