Historias do reino animal

Moncho Núñez Centella

LA VOZ DA ESCOLA

Azulejo valenciano del siglo XIX que representa a san Antonio Abad. Ermita urbana de San Antonio Abad. Segorbe (Castellón)
Azulexo valenciano do século XIX que representa a san Antonio Abad. Ermida urbana de San Antonio Abad. Segorbe (Castelló)

As compañas animais máis comúns son gatos e cans, pero tamén hai quen opta por iguanas e tarántulas

17 ene 2018 . Actualizado ás 05:00 h.

No Flos Sanctorum dedícase a data do 17 de xaneiro á vida de Antonio Abad, natural de Exipto, explicando que se adoita representar ao santo co hábito monástico, adornando o bastón cunha pequena campanilla e acompañado dun puerco. Non está claro o porqué da elección dun animal que tradicionalmente é signo de impureza, pero é o caso que deu motivo para que en numerosas vilas de España tivésese o costume de dedicar a ese santo un porco, que andaba solto polas rúas e era alimentado polos veciños. Daquela o animal poxar ou vendía, e o importe recadado servía para o culto do santo eremita. Tamén sen motivos claros, hoxe san Antón converteuse en patrón de todos os animais domésticos, e non falta quen neste día acode coas mascotas a un templo para que reciban unha bendición. As compañas animais son agora en grao sumo variado, e existen referencias de que alí se presentan cos seus donos non só cans e gatos, senón tamén papagaios e outros paxaros, roedores varios e ata tartarugas ou serpes. Como se ve, non é frecuente adoptar ningunha compaña comestible. As estatísticas de veterinarios de todo o mundo manifestan que os compañeiros animais máis comúns son os gatos, seguidos dos cans e a maior distancia dos peixes, pequenos mamíferos, aves, réptiles e anfibios. Seguro que os lectores poderán citar outros bichos que tamén andan pola contorna familiar gozando de aceptación e mesmo de afecto. Entre as mascotas máis estrañas atópanse animais que son grandecitos, como burricáns e porcos miniatura, e outros máis manexables, como iguanas, tarántulas e insectos varios.

Dentro desa gran variedade haberá que ter moito sentido común para poder establecer relacións non conflitivas. Vexamos. Hai poucos meses foi aprobado por unanimidade no noso Congreso dos Deputados o admitir a trámite unha proposición de lei para que os compañeiros animais deixen de ser considerados «bens mobles ou semovientes» e que sexan recoñecidos xuridicamente como «seres vivos dotados de sensibilidade», o que implica que os devanditos terán os seus dereitos e que os seus amos pasarán a ter obrigacións legais con eles. O problema podería radicar, como facilmente se imaxina, en que dentro do concepto animal englóbanse criaturas en grao sumo diverso. Pero puido ser peor. Ata o século XIX os organismos naturais clasificábanse simplemente en animais ou plantas, pero actualmente recoñécense (non sen polémica) cinco reinos para ordenar adecuadamente os seres vivos. Ademais do reino animal están o reino das plantas, o dos fungos, o das bacterias e o variado reino dos protistas, onde se inclúen, por exemplo, algas e protozoos. Biodiversidade.

De todas as ideas filosóficas utilizadas para explicar o marabilloso fenómeno da vida, a que tivo máis éxito é a idea de alma, ou principio vital, e non é de estrañar que habendo tantos seres vivos diferentes e vidas tan complexas, houbese que adxudicar respectivamente distintos tipos de almas. Pero sempre se cumpriría o requisito que impuñan Platón, Aristóteles e demais para entender a vida: os que chamamos seres animados estaban dotados dunha alma (psyche?). Por certo, que o mesmo Aristóteles se inventou tamén aquilo de que o home era por natureza un zoon politikón, é dicir un animal político, tratando así de establecer unha diferenza entre os outros animais, que poden vivir en sociedades sen maiores problemas, e os seres humanos, que as organizan participando nelas, e por iso teñen a teima de facer leis. O caso é que para o estagirita non somos realmente humanos se non estamos relacionados nesa sociedade. Pero cos irmáns animais hai moitas outras diferenzas. As crenzas relixiosas permítennos marcar distancias cando habemos de compararnos usando unha sutileza exclusiva do galego: os animais son coma nós, fóra a alma.

Palabras con historia

O proceso cultural é un proceso de domesticación que non pode levar a cabo sen rebeldía por parte da natureza animal, ansiosa de liberdade

Ernesto Sábato (1911-2011)

O dominio de si mesmo é o que distingue ao home dos entes animais, e certamente ninguén é home se non sabe exercitalo, pois é a raíz de todas as virtudes

Johann N. Gotz (1721-1781)

De todas as criaturas animais, o home é o único que bebe sen ter sede, come sen ter fame e fala sen ter nada que dicir

John Steinbeck (1902-1968)

As feras animais non matan nunca por pracer. Só ao home divirte a tortura e a morte dos seus semellantes

J. A. Froude (1818-1894)

Creo ter atopado o elo intermedio entre os seres animais e o Homo sapiens: somos nós

Konrad Lorenz (1093-1989)

Actividades

1. A palabra «animal», como outras, pode funcionar como adxectivo ou como sustantivo. Cando dous desas palabras utilízanse xuntas, a orde das mesmas pode ser clave para diferenciar cal é o cualificativo. É un caso paradigmático o chascarrillo recente de que non é igual un político preso que un preso político. Algo parecido poderiamos pensar coa definición aristotélica de animal político. Coa seguinte lista de adxectivos que poden ser tamén nomes, forma parellas que sexan exemplo do antedicho: diario, médico, plano, xornal, golfo, estreito, marrón, horario, esférico.

2. As fábulas son relatos curtos onde os personaxes poden ser animais que adoptan características humanas, e así serven para establecer moralejas. Pescuda que característica adoitan representar os protagonistas das seguintes fábulas:

  • a raposa e o corvo
  • a cigarra e a formiga
  • o gato e o rato
  • a ra e a galiña

3. Entre as distintas acepcións que recolle o Dicionario para o termo «animalada» non hai ningunha que poida ser realizada por animais. Pon exemplos de feitos que aparezan no xornal de hoxe que poidan designarse con ese nome.

4. Por moito que o pareza, o mustélido que aparece no retrato de Cecilia Gallerani, amante de Federico Sforza, non é un animal doméstico. A súa función no cadro é simbólica, talvez para representar beleza e pureza, cualidades que se atribúen a ese carnívoro, sobre todo coa súa pelame de inverno. Moitos outros animais utilizáronse de modo simbólico. Busca exemplos onde a un santo represénteselle acompañado dun lobo, un can, un león, un touro, unha aguia, un corvo, un cabalo.