Un grupo musical trata de difundir un xénero conectado co sufismo
28 novs 2022 . Actualizado ás 05:00 h.Desde os 12 anos, Riadh Ezzawech consagrou a súa vida á práctica e difusión do stambeli, un xénero musical creado tras a chegada a Tunisia de miles de escravos arrincados do África subsahariana hai varios séculos. Nestas últimas catro décadas, moitas cousas cambiaron, e poucas o fixeron nunha dirección favorable ao stambeli, que hoxe se atopa en serio perigo de extinción. Evitar tal destino hase convertido nunha obsesión para Ezzawech, un músico que percorreu os escenarios do mundo dando a coñecer ese xénero, ao que algúns comparan co jazz polas súas raíces africanas e o seu carácter mestizo.
Ao principio, a paixón de Ezzawech polo stambeli asemellouse a un daqueles amores románticos e improbables. Nada encamiñaba a aquel fillo dun musulmán devoto da clase media da capital á práctica dunha arte asociada aos descendentes de escravos e aos seus ritos animistas. «Os meus pais puxéronse enfermos cando lles dixen que quería ser músico de stambeli . Para eles era algo vergoñento. Pero non lograron evitalo», explica cun sorriso gastado. Aínda que non era membro da comunidade negra, os mestres do stambeli acabaron adoptando a Ezzawech como un membro máis e ensináronlle todos os seus segredos. E é que o stambeli é ou, mellor devandito, era máis que un ritmo musical.
Á parte do mestre, que toca un instrumento de corda chamado gombri, unha figura clave é a da arifa. «Ela non só recitaba as cancións, senón que exercía de mediadora dentro da comunidade. Ademais, cando a xente tiña algún mal, acudía a ela, e as sesións de stambeli adoitaban ser parte da cura», lembra con nostalxia Ezzawech. O medicamento moderno puxo fin á figura da arifa, pero non aos xiros frenéticos e repetitivos dos bailaríns, que intentan entrar en transo e conectar cunha realidade máis aló da física.
É a través desta vertente espiritual que o stambeli conectou co sufismo, a versión máis popular do islam e que se caracteriza polo culto aos homes santos como mediadores entre os fieis e Deus. De feito, o stambeli áchase hoxe intimamente vinculado ao sufismo, pois co paso do tempo aqueles escravos de ritos animistas se islamizaron. Por iso, máis que pensar no stambeli como unha trasposición dunha arte do África central en Tunisia, debe ser considerado como o froito de séculos de fusión cultural.
Isto explica que a sede da asociación que Ezzawech creou no 2016 para o ensino e difusión do stambeli sexa na zawia —un pequeno santuario sufí— dedicada ao mestre sufí Sidi Ali Lasmar. Leste repousa nunha das estancias da zawia, situada preto da antiga muralla que rodeaba a medina de Tunisia e á que acoden os fieis en busca de axuda desde fai máis de cinco séculos. Con todo, como sucede co xénero musical, a existencia do propio templo está en perigo polo proceso de gentrificación que padece esta parte da medina de Tunisia.
En teoría, correspondería ao Estado a responsabilidade de preservar o santuario, pero non mostrou ningún interese, como tampouco nunca o fixo polo stambeli. Habib Bourguiba, o pai da independencia, aspiraba a converter Tunisia nun país laico, e menosprezaba toda expresión cultural asociada a «supersticiones». Posteriormente, por mor dun asentado racismo estrutural, o Estado non tratou este xénero musical como parte do patrimonio cultural tunisiano, senón máis ben como algo alleo.
A todos estes obstáculos, súmase o desinterese dos mozos por aprender unha arte que xera poucos ingresos e que non levará á fama. A pesar de estar debilitado polos efectos dunha longa enfermidade e dunha mirada que destila tristeza, Ezzawech non pensa dar o seu brazo a torcer. Polo menos, non aínda.