Ian Kershaw: «O maior perigo interno para Europa é o ascenso do nacionalpopulismo»

Autor da considerada mellor biografía de Adolf Hitler,experto no nazismo, Ian Kershaw (Oldham, Reino Unido, 1943) publica Ascenso e crise. Europa 1950-2017. Un camiño incerto (Crítica). É a continuación de Descenso aos infernos. Europa 1914-1949, coa que culmina a súa monumental historia de Europa.

-Resultoulle difícil sintetizar estes últimos 70 anos de historia de Europa en só 600 páxinas?

-É o libro que máis me custou escribir, o máis difícil, pero non porque eu teña vivido este período, senón pola complexidade deses 70 anos nos que non hai un tema dominante, como o era a guerra no libro anterior, e porque tiven que combinar todas as historias nacionais cunha mirada global.

-Aínda que non é o titulo orixinal en inglés, por que fala de ascenso e crise?

-A crise do 2008 significou a caída dunha traxectoria que ía en ascenso. O título en inglés é Montaña rusa, para sinalar as subidas e baixadas que marcaron a historia de Europa Occidental. O xiro cara abaixo máis agudo foi a crise do 2008.

-Cal sería dátaa clave do período que abarca o libro?

-O 9 de novembro de 1989, coa caída do Muro de Berlín, foi o cambio máis crucial.

-Entre a Europa dividida nun bloque comunista sen liberdades e outro capitalista e democrático e a de agora co auxe das chamadas democracias «iliberales» e dos nacional-populismos, con cal queda?

-Estamos mellor agora, por pouco que nos gusten as democracias iliberales a xente vive nestes países como Hungría ou Polonia que baixo o comunismo.

-Cales son os maiores perigos aos que se enfronta Europa?

-O maior perigo interno é o ascenso dos nacionalpopulismos, que ameaza con socavar os valores liberais da UE. Xa estamos vendo as divisións que está a provocar, con Hungría e Polonia no leste e Italia, un membro fundador, no oeste, países que están dominados polo nacionalpopulismo. A ameaza externa provén de Rusia , China , cun poder crecente, e EE.UU., que puiden debilitar a Alianza Atlántica. Outros perigos que axexan son o cambio climático global, os problemas inmigratorios e a seguridade.

-Rusia, China e EE.UU. traballan activamente para debilitar á UE?

-Parece que hai evidencias de que Rusia está a intentar debilitar á UE por diferentes medios, promovendo líderes populistas en diferentes países. No caso de EE.UU. sabemos que Trump tamén favorece o populismo e interésalle socavar o poder económico da UE. China está a intentar expandirse en Europa, pero o seu xogo é a longo prazo. De moitos xeitos diferentes estes países están a crear problemas á UE.

- A que se debe o auxe do nacionalpopulismo?

-As razóns son complexas. Pero, sin duda, o medo á perda de identidade é un dos grandes factores. Non é coincidencia que o seu auxe teña coincidido co feito de que o problema migratorio se vexa como unha ameaza.

-Está a haber un contaxio das propostas da extrema dereita e o nacional-populismo nos partidos conservadores?

-Estamos a ver en gran parte de Europa que os partidos conservadores e de dereita en certo xeito está a adoptar políticas e ideas da extrema dereita. Iso vese no Reino Unido no Partido Conservador, que está a lidar co Partido do Brexit, tamén en Holanda , na retórica coa inmigración, ou en Austria . E para contrarrestalo os partidos da esquerda estanse movendo máis cara á esquerda, co cal se abriu un baleiro no centro.

-O proxecto europeo ten futuro, sobre todo tras o «brexit»?

-Si. Non está morto, nin moito menos, pero claramente está a cambiar. A saída do Reino Unido é un golpe duro.

-Que habería que facer para revitalizalo?

-Para empezar, habería que atopar un novo obxectivo, que explique que existe a UE. Ao principio creouse para salvagardar a paz e a democracia, e eses obxectivos hanse conseguido. O que temos agora é unha organización abstracta que non provoca ningún tipo de atractivo emocional nos cidadáns do montón. Necesita reformas internas, que impliquen unha maior democratización, pero tamén na estrutura da eurozona e unha maior descentralización. Podería ser unha Europa con diferentes velocidades.Em certo modo, a eurozona hase convertido nunha camisa de forza para algúns países.

-Cre que a debilidade do eixo francoalemán, cunha Merkel en retirada e un Macron que perde apoios é un obstáculo para acometer esas reformas?

-Si, pero sempre existiron estas dificultades dentro da UE. O principal problema neste eixo é que Macron quere introducir cambios substanciais que bloqueará a opinión pública alemá sen importar quen estea a fronte. Por iso, a posibilidades de que esas reformas saian adiante son moi escasas. Aínda que Merkel estivese forte custaríalle moito que se aprobasen eses cambios.

-Que pasaría se o proxecto da UE fracasase e desaparecese?

-En primeiro lugar, non creo que iso vaia a ocorrer. Se ocorrese, o futuro sería o de nacións-estado moi debilitadas que seguirían enfrontándose a todos os problemas que enumeramos. Pode imaxinarse o difícil que sería para España ou mesmo para Alemaña combatelos en solitario. Somos moito máis fortes xuntos que separados. Abonda mirar o pasado para ver como sería un Europa das nacións-estado.

-Como valora o «brexit»?

-É o maior dano autoinfligido por un país, con respaldo democrático, desde a II Guerra Mundial.

-Que consecuencias pode ter para o Reino Unido e para Europa?

-Para o Reino Unido, van ser moi serias, depende por suposto de como sexa a saída. Canto máis severa sexa a ruptura, peores serán as consecuencias. Terá unha posición máis débil no mundo. Para a UE, se a saída é precipitada e sen acordo habería problemas económicos, pero menos que para o Reino Unido. O brexit está a demostrar o difícil que é saír da UE e iso en certo xeito perverso está a fortalecela.

-Como experto que pensa cando se fan comparacións de dirixentes ou situacións actuais con Hitler e o nazismo?

-A maioría da comparacións non teñen sentido. Superficialmente parece haber certas semellanzas, pero en canto empezas a analizalo en profundidade dásche conta das grandes diferenzas que existen. Por exemplo, non ten ningún sentido comparar a Trump con Hitler.

-É posible que en Europa emerxa un novo Hitler?

-Non. Os partidos nacional-populistas de hoxe son moi diferentes dos partidos fascistas dos anos 30. É impensable que poida xurdir un líder no centro de Europa que ameace. a paz europeo. Descartaría totalmente que poida xurdir un novo Hitler.

-É optimista ou pesimista sobre o futuro de Europa?

-No final do libro móstrome ambivalente. No tempo que transcorreu desde que o escribín o que pasou mantenme nesa ambivalencia. Falamos do nacional-populismo, que empeoraron nos dous últimos anos, aínda que nas recentes eleccións europeas cabe un certo optimismo porque eses partidos parecen ter tocado teito. Os problemas externos aos que se enfronta Europa tampouco desapareceron. Pero en xeral tendo máis a ser optimista, porque a UE tivo grandes logros e cun bo liderado e algo de boa sorte hai moitas posibilidades de que o futuro sexa luminoso.

-No libro analiza a Transición española, que agora algúns poñen en cuestión. Como a valora?

-Creo que foi unha transición moi exitosa con todos os problemas que ten España, como todos os países. Se miramos a España dos anos 70 e os cambios tan enormes que se deron, case todos para mellor, a diferenza é enorme.

-Cre que aínda persiste un legado da Guerra Civil e do franquismo?

-Se, ata certo punto é inevitable, foi un episodio traumático. Non pasou como en Alemaña e Italia, Franco morreu na cama, por iso o trauma dura moito máis tempo. Terán que pasar xeracións ata que se supere.

-Como valora o papel de Juan Carlos I, do que di que non era un demócrata por instinto, pero soubo ver en que dirección sopraba o vento tras a morte de Franco?

-Entendo as críticas que se lle fan hoxe, pero o seu papel na Transición foi esencial. Por ese período España está en débeda con el, a pesar do que teña pasado desde entón.

-Agora que se celebrou o 75 aniversario do desembarco de Normandía, foi o Día D decisivo na derrota nazi ou foi máis importante o fracaso de Hitler en Rusia?

-Eu diría que o punto de inflexión foi a batalla de Stalingrado, os grandes campos de batalla estaban no leste. Mesmo a finais de 1944 o espectacular avance do Exército Rojo foi o momento decisivo da guerra. Con todo, non se pode restar importancia ao significado do desembarco de Normandía na fronte occidental.

---

---

---