Dos icónicos cantís do seu litoral á planicie infinita do sur ou ás altas terras de Portoalegre. A rexión do Alentejo é tan variada como fascinante. Non podían, xa que logo, selo menos os seus viños. Uns viños que deixan atrás estigmas de outrora para ofrecerse ao mundo renovados no seu concepto e revestidos de modernidade. Vai sendo hora de descubrilos
25 oct 2020 . Actualizado ás 10:14 h.Escribe José Saramago en Levantado do chan, o libro que dedicou ás terras e ás xentes do Alentejo, que «o que máis hai na terra é paisaxe». Por moito que falte do resto, engade o escritor luso, «paisaxe sobrou sempre». E en pouco sitios a paisaxe determina a vida, a historia, a cultura e a economía dos seus moradores como nesta rexión do sur de Portugal.
Deixándonos guiar de novo por Saramago, o Alentejo «é unha terra grande, se comparamos, primeiro corcovada, algo de auga de ribeira, que a do ceo tanto pode faltar como sobrar, e cara ao sur se desmaya en terra plana, lisa como a palma dunha man, aínda que moitas destas, por designio da vida, tenden a pecharse co tempo, feitas ao mango da aixada e da fouce ou da guadaña».
Tales condicións, unidas a un clima no que «hai días tan duros como o seu frío e outros en que non se sabe de aire para tanto calor», propiciaron que o viñedo, xunto a oliveira, o cereal e o alcornoque, sexan os cultivos que tradicionalmente se apropiaron destas terras.
No caso do viño, evidencias arqueolóxicas constatan a presenza ininterrompida da cultura do viño e a vide na tranquila paisaxe alentejano desde a época dos tartesos. Despois chegarían os fenicios, os gregos e finalmente os romanos, definitivos impulsores da viticultura e a quen a rexión debe un dos seus símbolos, as talhas, enormes vasijas de arxila, utilizadas tanto para a fermentación como para o almacenamento, que poden albergan 2.000 litros de viño. Pero centrémonos na idade contemporánea, tamén enche de sobresaltos e convulsións para o desenvolvemento da cultura e o negocio vitivinícola. O Alentejo, terra de enormes latifundios, foi no século XX o principal produtor de viño de Portugal. Aínda que as súas grandes cooperativas nunca se preocuparon en exceso de procurar a excelencia. Tras a Revolución dos Caraveis (1974) moitos deses latifundios foron expropiados e enormes viñedos quedaron en situación de abandono. Ata que a bonanza dos 90 provocou que exitosos empresarios lisboetas fixasen de novo a súa mirada na industria do viño alentejano. E con eles chegaron tamén outros máis novos que impulsaron novos proxectos e adegas que rompían coa imaxe e o estigma dos viños da rexión.
Así, hoxe no Alentejo, conviven adegas tradicionais de corte familiar con outras rotundamente innovadoras que reproducen con notable éxito e recoñecemento os novos modelos de viticultura e de acceso ao mercado do viño.
Así o recoñece Tiago Caravana, director de mercadotecnia da Comissãou Vitivinícola Rexional Alentejana (CVRA). «Nestes momentos o Alentejo é unha rexión super dinámica na que se traballa desde varias frontes». Subliña Tiago Caravana o feito de que os produtores estean «a investigar e facendo un extraordinario traballo con novas variedades de uva».
Unha das consecuencias desa renovación é o moi perceptible cambio no perfil dos viños da rexión. Os alentejos xa non son só aqueles tintos áridos e poderosos de tremenda carga alcohólica, moitas veces por amais dos 15 graos. «Cada vez temos viños máis elegantes e máis frescos», sinala o técnico do CVRA.
Proba da aceptación dos actuais viños alentejanos son os moitos recoñecementos que lles están chegando. Nacionais e internacionais. Na edición do 2019 do concurso de viño de Portugal, un viño alentejano, o Grande Rojo , levou o premio ao mellor tinto varietal. Os viños da rexión foron ademais merecedores de 8 grandes medallas e 19 medallas de ouro.
Pero non só son os viños quen reciben recoñecementos. Desde o 2014 o Alentejo recibiu nove distincións sucesivas como destino enoturístico. A última en novembro do ano pasado cando a revista Condé Nast Traveler incluíu ao Alentejo como unha das seis mellores rexións vinícolas do mundo para visitar en 2020.
Outro dos factores que propiciou este novo status dos viños do Alentejo foi o cambio de mentalidade de moitas adegas, que deixaron de primar a cantidade en favor da calidade. Aínda así os viños alentejanos seguen sendo os líderes do mercado en Portugal con aproximadamente un 40% das vendas totais.
Tamén se segue incrementando a superficie cultivada. Se en 1995 era de 13.500 hectáreas, no 2005 acadaba xa as 21.000 e agora supera as 25.000. Aínda así, lonxe das 100.000 hectáreas de viñedo das que se ten rexistro que existían no século XVIII.
«Véndese pouco viño do Alentejo en España, igual que se vende pouco viño español en Portugal»
«O reto dos viños da rexión está agora na exportación», explica Tiago Caravana. Nestes momentos, os seus principais mercados exteriores son o Brasil, Suíza e Estados Unidos. E España? Por que os viños do Alentejo seguen sendo tan descoñecidos no noso país?, pregúntolle ao director de mercadotecnia da CVRA. «Como todos os países produtores, España ten unha cultura vinícola moi apegada aos seus propios viños. Non vendemos moito en España como os españois non venden moito aquí», apunta.
Renovación INTERIOR E EXTERIOR
Ademais de renovarse na súa esencia, os viños do Alentejo tamén sufriron nos últimos anos unha profunda renovación no exterior. O deseño gráfico e o packaging acabaron coa tradicional estética que acompañaba a estes viños. Mesmo na súa denominación. Os clásicos «Herdade de...» e «Quinta de...», están a deixar paso aos Aventura ou Sen Vergonha, de Susana Esteban. Os Blogue ou .Com, de Tiago Cavaço. Ou aos A touriga vai nua ou Sexy Sparkling, de Fitapreta.
O círculo da renovación complétase coa innovación arquitectónica. O Alentejo conta con algunhas das adegas máis asombrosas e de deseño máis avanzado de toda Europa. Como Herdade do Freixo, cuxo interior lembra ao Guggenheim neoiorquino, a media lúa que emerxe sobre os viñedos de Tiago Cavaço ou Quinta do Quetzal, que integra un centro de arte contemporánea.
Hai algo profundamente refrescante e liberador na paisaxe do Alentejo. O espazo infinito, a inmensidade das chairas onduladas, o ceo azul, amplo e inmaculado, o horizonte infinito... E a xente. Xente sosegada e orgullosa da súa terra. A paisaxe discorre suavemente entre os viñedos e os campos de cereais, alcornoques e oliveiras, pintado ás veces dun verde intenso, ás veces de cor pajizo, ás veces de ocre. Salpicado aquí e alá polo inmaculado branco dos seus pobos elevados sobre a liña do horizonte. «Un home pode andar por aquí a vida enteira e non acharse nunca, se naceu perdido», conclúe Saramago. Talvez perderse no Alentejo non sexa tan mal destino.