A outra historia de Rías Baixas escríbese en tinto

Rías Baixas é terra de brancos. É a denominación de orixe na que reina o albariño, ese que triunfa en todo o mundo e cuxo nome pronuncian perfectamente en Nova York e en Shanghái. Con todo, non é esta variedade de uva a que protagoniza a última reportaxe de Luis Gutiérrez, catador para España da prestixiosa The Wine Advocate, a guía fundada polo gurú do viño Robert Parker. O crítico puxo a denominación patas para arriba ao pór os seus ollos nos viños tintos, cuxo cultivo é moi minoritario nesta denominación de orixe. Son caíños, espadeiros e loureiros que reivindican a outra historia desta rexión vitícola, ese pasado no que as variedades tintas eran maioría e o albariño era o viño «da aristocracia», asegura Eulogio Pomares, de Adegas Zárate. Os seus viños, xunto cos de Rodrigo Méndez, de Forxas do Salnés; Xurxo Alba, de Albamar e Manuel Moldes, de Fulcro, están entre os que maior puntuación reciben no artigo de Gutiérrez. Todos eles teñen adegas situadas na subzona do Salnés, en Rías Baixas. Teñen outra cousa en común: parte das súas elaboracións son dunha brillante cor vermella.

Rodrigo Méndez foi o primeiro destes adegueiros en fixarse nesoutras variedades de uva. «Meu avó tiña plantado caíño, espadeiro e loureiro hai corenta ou cincuenta anos. Na miña familia de sempre houbo esas variedades. Tiñámolo na casa», asegura. Así que fai quince anos plantouse nos mercados cun caíño tinto. Non foi sinxelo. Nin a elaboración, porque houbo moito ensaio-erro, nin convencer o público de que en Rías Baixas, lugar de orixe do albariño, había outras variedades de uva con moitas potencialidades. Non estaban a descubrir nada novo, explican estes catro adegueiros. Estaban reivindicando o pasado dunha denominación de orixe onde o albariño eclipsó a todo o demais. «O albariño era o viño da aristocracia, pero o que alimentaba ás familias era o tinto. Todo Cambados, por exemplo, estaba plantado de espadeiro», engade Pomares. El tamén vén dunha familia con longa tradición na viticultura, «en casa da miña avoa tiñan un despacho de tinto e viña a xente ao mediodía a comprar os cuartillos», relata.

El éxito de Méndez foi animando aos demais a explorar a vía dos tintos. «Eu fixen un tinto nos anos 90, pero non se cualificaba», conta Pomares. Non foi ata o 2009 que decidiu dar o paso e incorporar ao seu catálogo os tintos, dos que hoxe elabora cinco viños diferentes. Albamar foi a terceira en sumarse. «Eu traballaba nunha asesoría e probaba un montón de cousas. E tiña inquietude por ver que se podía facer», explica Xurxo Alba. «A min sempre me namorou o caíño. E buscando, buscando atopei unhas parcelas das que hoxe fago só unha barrica», engade Manuel Moldes, ao que todos coñecen por Chicho, o último deles en elaborar un tinto.

A súa aposta atopouse con varios problemas. O primeiro, que apenas quedaban parcelas nas que se conservasen estas variedades. E é que moi poucos viticultores se resistiron a cambiar esas uvas que ninguén valoraba pola prezada albariña, que algúns anos chegou a acadar prezos moi elevados. Estes catro adegueiros percorreron a comarca do Salnés buscando pequenas leiras nas que aínda crecían caíños e espadeiros de idades centenarias. «A maioría delas son parcelas moi pequenas nas que as cepas son centenarias», asegura Pomares. Na súa adega, por exemplo, consérvanse algunhas destas vides, «pero é moi complicado saber a idade que teñen», engade. Había outro problema, porque as poucas viñas que atopaban, nin sequera estaban inscritas na denominación de orixe. «Hai moitas viñas que non están rexistradas non consello regulador porque son moi pequenas», conta Chicho. O seu labor ten outro valor engadido e é que contribúe a recuperar a diversidade e a riqueza varietal que hai en Galicia. «Son variedades que case se perden, de feito algunhas están consideradas en risco de erosión xenética. Se non chegamos a retomalas, algunhas terían desaparecido», explica Pomares. Cos seus viños lograron pór coto ao arranque destas vides e axudaron a recuperar o seu cultivo porque, en moitos casos, tamén se animaron a realizar as súas propias plantacións. «Eu teño claro que non apostas de verdade por unha variedade ata que non a plantas ti mesmo», asegura Méndez.

Da elaboración aos mercados

«En quince anos aprendín moito». Así resume o responsable de Forxas do Salnés todo o que traballou para colocar os seus tintos entre os mellores. No proceso, «houbo moito ensaio-erro, máis erro que acerto», asegura. E é que cando el comezou cos tintos moi pouco sabíase destas elaboracións. O seu seguinte problema foi convencer os mercados, «as primeiras botellas tívenas que meter en caixas de catro, porque llas vendía en caixas de doce non era capaz de vender nin unha», lembra. Agora, as súas producións esgótanse ano tras ano. «Son viños que se venden moi ben. De feito, case non quedan», conta José Luis Aragunde, catadora e propietario dunha distribuidora que ten varias destas elaboracións na súa carteira. Está convencido de que a súa demanda se incrementará a partir de agora. E é que non hai dúbida da repercusión dos artigos de Luis Gutiérrez nos mercados. «Estados Unidos descubrirá que en Rías Baixas tamén hai tintos», explica Pomares. «Sitúache non mercado, deseguido comezan a chegar chamadas pedido eses viños», engade Alba. O catador de The Wine Advocate explica na súa publicación que as variedades tintas apenas supoñen actualmente o 0,79 % da produción total de Rías Baixas. Con todo, engade, cada vez son máis os proxectos elaborados con estas uvas que se atopan nos segmentos máis altos do mercado. «Os viños están aquí e están aquí para quedar», augura no seu artigo. Na súa opinión, «os viños máis interesantes tenden a producirse con uvas caíño e espadeiro», precisamente as variedades que cultivan estes adegueiros. «Agora non son moi coñecidas, pero o espadeiro, por exemplo, está en moitos poemas de Ramón Cabanillas», lembra Pomares. Os catro están moi convencidos das súas apostas, de que estas elaboracións poden converterse nuns grandes viños. De feito, segundo Gutiérrez, están a facer historia. «A historia dos viños de Rías Baixas está a escribirse agora; podes velo sucedendo ante os teus propios ollos», argumenta o crítico. Polo de súpeto conseguiron que en Rías Baixas xa se fale de algo máis que do albariño.

Loureiro, espadeiro, caíño... as outras uvas

MARUXA ALFONSO