Galicia ultima o seu radar social antisoledad

Juan María Capeáns Garrido
Juan Capeáns SANTIAGO / LA VOZ

GALICIA

Un barrio junto a la muralla de Lugo que es el que tiene más hogares de un solo morador de toda Galicia
Un barrio xunto á muralla de Lugo que é o que ten máis fogares dun só morador de toda Galicia ALBERTO LÓPEZ

A estratexia da Xunta, inspirada en experiencias europeas, implicará aos cidadáns

03 may 2021 . Actualizado ás 17:41 h.

Cantos galegos maiores de 64 anos viven sos? Hai datos, uns 126.000, segundo o Instituto Nacional de Estatística. E cantos deles quererían estar acompañados, e aínda estándoo, senten soidade? Só hai unha solución posible: preguntarllo a cada un deles. A iso precisamente é ao que vai responder en primeira instancia a estratexia que o Goberno galego ultima coa colaboración dos colectivos sociais e os concellos, pezas crave na fase final dun proxecto que a Xunta quere aprobar en xuño ou xullo.

Ser maior e estar só non quere dicir que che guste bailar, facer exercicios de memoria ou ensinar a xogar á peonza a nenos do século XXI, que son algunhas das actividades recorrentes dos programas de envellecemento activo. «Traballamos cunha realidade moi diversa e as solucións non poden ser as mesmas para todos», explica Valentín Calvín, director do centro de día da Asociación de Familiares de Enfermos de Alzheimer e Outras Demencias de Lugo, que está a colaborar na definición da estratexia. Este psicólogo clínico sinala que o éxito da estratexia para identificar casos de soidade non desexada pasa pola de tecer unha rede cos servizos sociais municipais, a atención primaria, todos os programas sociais autonómicos -que chegan a 74.000 maiores- as asociacións e a «corresponsabilidade» dos cidadáns.

Porcentaxe de fogares unipersoais en cada sección censal

En cada sección censal viven ao redor de 1.000 persoas.

Rexoubar «para ben»

Paula Sande, das Aulas Sénior de Galicia, explícao de xeito sinxelo: «Hai que rexoubar para ben». Refírese a ese muro que se derrubou durante o confinamento e que normalizou que os veciños se preocupasen os uns polos outros sen temor a que un ofrecemento poida ser mal interpretado. Pon como exemplo a reacción da nena do barrio coruñés de Monte Alto que avisou á súa nai de que algo lle podía pasar a un veciño, que foi achado morto fai dous domingos. «Todos podemos ser radares», comenta Sande, quen tamén avoga por aproveitar «a rica diversidade» que ofrecen os maiores, aos que «hai que atopar unha motivación e un sentido para esa etapa da vida».

Galicia ten algunhas vantaxes para acertar coa súa estratexia contra a soidade non desexada. Aquí hai máis maiores, pero os que viven sos son menos que en España (catro puntos de diferenza) e aínda existe unha sociedade rural «onde seguen vixentes as relacións de proximidade», apunta Calvín. O problema son as cidades, pero non hai que inventar a roda cun problema que as estatísticas adiantan que irá a máis, porque algúns países europeos, cidades españolas e ata barrios desenvolveron os seus propios sistemas de alarma, caracterizados pola cooperación de colectivos do terceiro sector e a implicación veciñal e institucional.

O radar galego atopou inspiración en proxectos como o do servizo postal francés, que conta co programa Coidando aos meus pais, de pagamento, no que os carteiros se preocupan nas súas roldas polo benestar dos veciños. En Holanda creouse unha estrutura de cen organizacións que implica ao comercio local, supermercados, museos, empresas de transporte ou entidades deportivas, que vixían e dinamizan a vida dos maiores. 

Unha chamada ou un sorriso

As visitas periódicas de voluntarios xa funcionan en Róterdam, e os contactos telefónicos, que están incluídos no plan galego, son xa unha realidade no Reino Unido, onde tamén se deseñaron campañas publicitarias tan sinxelas como animar a saudar aos maiores nas tendas e a sorrirlles no autobús. A nivel local, Barcelona lanzou o seu plan Radares, que implica ao comercio local na identificación de casos e na organización de eventos veciñais; e Madrid activou Convive, no que maiores sos acollen nas súas casas a universitarios durante o curso. Nomes de plans e programas sociais que empezarán a desenvolverse en Galicia a partir deste verán e que haberá que nomear adecuadamente: «A linguaxe é importante», advirte Sande, porque detrás da soidade tamén hai vergoña e estigma. 

Dous barrios de Lugo e Ourense e 11 pobos galegos están copados polos «singles» 

c. punzón

Un de cada catro galegos vive só. Son 290.500 os que forman fogares unipersoais, dos que case a metade superan ademais os 65 anos. En 1.592 seccións censales das 2.181 nas que se divide a comunidade (por exemplo, para organizar o voto nas eleccións) máis dun cuarto dos fogares son unipersoais. O paradigma deses enclaves onde se vive en soidade son quince pobos e barrios nos que mesmo máis da metade dos seus veciños non vive con ninguén. 

E cales son eses paradigmas da soidade? Pois a pesar de estar situado no centro de Lugo, o barrio da Tinería, pegado á muralla, é o punto de Galicia con máis fogares dun só morador. O 50,7 % das vivendas que se levantan entre a rúa Vía Romana, Carril dúas Fornos, Catedral ou a Dúas Mouchos non teñen máis que un habitante, proceso que se acelerou nos últimos tres anos crecendo alí este tipo de fogares nove puntos. Unha presenza similar de vivendas cun só residente dáse na zona histórica de Ourense situada entre a rúa Progreso e rúas como Irmáns Villar, Paz ou Lepanto. Disparándose de novo a soidade residencial en case seis puntos en tres anos por unha taxa de mortalidade alta e envellecemento elevado. Máis da metade das casas teñen un só habitante na Lama, Parada de Sil, Agolada, Beariz, Quintela de Leirado, A Veiga, Negueira de Muñiz, Quiroga, Cartelle así como nunha zona do arrabalde de Salvaterra ou dúas zonas de Covelo.

O máis habitual en Galicia é que as vivendas unifamiliares sexan entre o 25 e 35 % nesa división do territorio en seccións censales. Só en 178 os que viven sos ocupan menos do 20 % dos fogares totais. Superan esa porcentaxe todas as divisións de Ourense, Ferrol, Narón, Cangas, Lalín, Monforte, Tui, Fene, Viveiro, O Barco, O Carballiño, Sarria ou Marín entre outros concellos. Onde hai menos singles de toda Galicia é no barrio da Garrida (Vigo); na área do Sisto, A Susana e Vixoi (Santiago); no eixo Os Regos-A Ferraia (Oleiros); en Portonovo (Sanxenxo), e Isorna, Quintáns e Sestelo (Rianxo).