José Manuel Busto Lago, catedrático de Dereito Civil e membro da comisión de expertos constituída para estudar a súa recuperación, di que o inmoble se xestionaba como o palacio do Pardo
20 sep 2020 . Actualizado ás 21:55 h.O pazo de Meirás xestionábase con fondos públicos, de forma idéntica ao palacio do Pardo, residencia oficial do xefe do Estado, Francisco Franco. Esa é unha das claves da sentenza, que aínda non é firme, do Xulgado de Primeira Instancia número 1 da Coruña que arrebata o pazo aos Franco e devólveo ao patrimonio público. «Esa forma de xestión acredita a posesión en concepto de dono por parte do Estado», explica José Manuel Busto Lago, catedrático de Dereito Civil e membro da comisión de expertos constituída para estudar a recuperación do pazo.
-Que lle parece a sentenza?
-Tecnicamente, que é o que me corresponde valorar, paréceme ben fundamentada. Tampouco podo discrepar porque os fundamentos xurídicos son os que estaban no informe que fixemos na comisión e a súa esencia asúmese en tres aspectos: a invalidez e ineficacia da doazón de 1938 e a escritura de 1941, o que ocorre entre eses anos e novembro de 1975 e a imposibilidade de que un ben que se converte en dominio público adscrito á xefatura do Estado perda esa condición, salvo desafectación do mesmo ao dominio público.
-Demostrar que era un ben do Estado era unha das claves.
-Era unha clave esencial. No primeiro no que se fixo fincapé foi en que a doazón e a escritura foron negocios simulados, en particular no caso da compravenda. Se é simulada, a venda é nula, pero se non se produciu a transmisión, o ben volvería aos seus propietarios orixinarios, que eran os herdeiros de Emilia Pardo Bazán. E non poderiamos argumentar que a propiedade a adquirise o Estado. Para iso necesítase algo máis, e é o que tecnicamente se chama usucapión, ou prescrición adquisitiva, que é a tenencia dun ben como propietario durante un período de tempo. O Código Civil fíxao en 30 anos, que transcorreron suficientemente ata 1975, á marxe de que a data de inicio sexa 1938 ou 1941. Pasaron máis de 30 anos desa posesión pública, pacífica e ininterrompida pola xefatura do Estado, encarnada no xeneral Franco neses momentos.
-E outra clave, a escritura.
-Sobre a escritura de 1941 hai moitos elementos para cualificala de simulada e cunha finalidade instrumental: inscribir o pazo no Rexistro da Propiedade a nome de Francisco Franco e da súa esposa, Carmen Polo, como persoas físicas. O prezo foi case irrisorio respecto do que aparecía na escritura de compra aos herdeiros de Pardo Bazán pola Junta prol Pazo, xa que pasa de 400.000 a 81.000 pesetas. Ademais, está absolutamente acreditado que a toma de posesión do pazo pola xefatura do Estado prodúcese en 1938, e non tres anos despois, cando se simula ese negocio de compravenda.
-Di que Meirás xestionábase como O Pardo.
-Claro, a xestión corría a cargo do Estado, coa Casa Civil e a Casa Militar. As obras de reforma e mantemento, as edificacións anexas, o peche perimetral, o sistema de traída de auga... Todo o asume a Casa Militar, e está detallado e acreditado con abundante documentación. E o día a día da residencia estival do xefe do Estado levábao a Casa Civil. O utillaje doméstico e todas as compras que se facían para O Pardo e para Meirás tiñan o mesmo tratamento e usábanse os mesmos documentos. Ata xullo ou principios de agosto, as compras eran para O Pardo, e despois eran para a residencia de verán do xefe do Estado.
-A sentenza rexeita pagar aos Franco polos gastos de conservación do pazo.
-Esa cuestión non afecta o fondo de quen é o propietario. Pero outra cousa é que ocorre cos gastos que, a partir de 1975 e ata que a posesión volva ao Estado, teña feito a familia Franco como posuidora do pazo. Iso está regulado no Código Civil, con dúas diferenzas esenciais, que o posuidor sexa de boa ou de mala fe. Son conceptos técnicos. O de boa fe é o que exerce a propiedade pensando que lle pertence, e o de mala fe posúe algo que sabe que é de propiedade allea. O dereito presume que o posuidor sempre é de boa fe, por iso no informe da comisión partiamos da posesión de boa fe, non xa de Franco e Carmen Polo, que á vista dos documentos de 1938 e 1941 poderían ser considerados de mala fe. Pero esa mala fe non se transmite aos herdeiros. E aínda con mala fe, hai uns gastos de conservación e mantemento que sempre deberán ser reintegrados se son acreditados.
-O Estado terá que pagar a pesar do que di a sentenza?
-Se a sentenza adquire firmeza e a posesión volve ao Estado, e aínda que haxa mala fe, entendo que os gastos de conservación hai que abonalos. É norma imperativa do Código Civil.
-Coa sentenza, iso dábase por resolto.
-Pois eu non o daría por resolto. A liquidación do estado posesorio, cando se restitúe a posesión dun inmoble ao seu propietario, sempre é procedente.
-Franco foi dono do pazo de Meirás algunha vez?
-Non, acolléndonos aos documentos e aos argumentos da sentenza, nunca foi dono do pazo. O período no que podiamos ter algunha dúbida é o da doazón tras a compra pola Junta prol Pazo. Pero a realidade é que esa doazón-ofrenda, recollida nun pergamiño, faise cunha redacción alambicada, «ao xefe do novo Estado español, generalísimo dos Exércitos…», e faise na súa consideración de novo xefe do Estado español, para que teña unha residencia na que pasar as súas vacacións de verán. Nesa condición faise a doazón. É dicir, se Franco fose só un xeneral, non se fixo a doazón. Se facemos a translación ao momento actual todos os vemos claro: un agasallo que se fai á xefatura do Estado intégrase no patrimonio nacional.
«A Casa Civil detallaba todos os gastos, desde o pan aos puros que se fumaban»
Aos membros da comisión de expertos que analizou a posibilidade de recuperar o pazo de Meirás para o patrimonio público sorprendeulles a abundante e detallada documentación existente nos arquivos, tanto da Casa Militar como da Casa Civil do xefe do Estado. Esta última revela aspectos fundamentais sobre como se xestionaba o inmoble, en especial sobre a intensa actividade que se desenvolvía no pazo durante os meses de verán. Semanas antes da chegada de Franco a Meirás, unha gran parte do aparello do Estado desprazábase desde o palacio do O Pardo para que todo estivese preparado para a residencia oficial de verán do xefe do Estado. Todo o municipio de Sada percibía esa presenza nas súas rúas e nos seus comercios. A chegada desde Madrid dos funcionarios que popularmente se identificaban como «os da escolta» de Franco transformaba durante o período estival a actividade na vila sadense.
O catedrático Busto Lago explica que esa información foi fundamental para a elaboración do ditame da comisión de expertos do mundo académico, histórico e patrimonial creada pola Xunta a instancias do Parlamento de Galicia para estudar a posibilidade de recuperar o pazo de Meirás para o patrimonio público.
-Di vostede que toda esa actividade que se desenvolvía no pazo está detallada na documentación que analizou a comisión de expertos.
-Así é. A documentación é detalladísima. Está feita a man, pero figuran aspectos que revelan esa actividade, como onde se facía a compra diaria, quen era o provedor e canto se pagaba polos produtos. Anotábase todo. Eran inventarios feitos co máximo detalle, e sempre co mesmo tratamento para as dúas residencias do xefe do Estado: a de inverno e a de verán.
-Esa información terá sido fundamental.
-Aparece todo o persoal que acompaña a un xefe do Estado, con detalles de cada dependencia, desde como se compraba a roupa das camas ata a cociña diaria. Aparecen reflectidas as compras de peixe, as barras de pan ou os puros que se fumaban. Todo está detallado, co prezo e o provedor de cada produto que se compraba para o pazo. Foi un traballo fundamental para poder elaborar o ditame da comisión que fixo o equipo de historiadores.
A polémica sobre o pagamento do imposto de bens inmobles
No xuízo celebrado en xuño na Coruña, os avogados da familia Franco exhibiron un recibo do imposto de bens inmobles (IBI) a nome de Francisco Franco para demostrar que el era o dono do pazo. O profesor Busto explica que os recibos do IBI víranse sempre a nome da persoa que aparece no Rexistro da Propiedade e no Catastro, pero que iso non significa que o recibo o pague esa persoa. «E ese pagamento nunca se acreditou», engade o experto, que argumenta que é compatible un imposto da contribución pagado por Francisco Franco cunha posesión pública en concepto de dono por parte do Estado.