O paso dos anos non borra a devastadora pegada do lume
Espazos como O Pindo, vítima das chamas no 2013, non se recuperaron, e aldeas cercadas durante a gran vaga de lumes do 2006 volven estar en risco
Vitor Mejuto
Implacable. Non hai outro adxectivo que describa mellor o efecto das chamas sobre o monte. Porque a pegada de incendios como os que esta semana arrasaron decenas de hectáreas entre os concellos de Dodro e Rianxo tardará anos en borrarse. Un percorrido por algunhas das zonas arrasadas durante os lumes que arrasaron no 2013 a costa que discorre desde o monte Louro, en Muros, ata O Ézaro, en Dumbría, ou durante a gran vaga de incendios do 2006 que mesmo chegou a provocar unha choiva de cinzas sobre as praias da ría de Arousa proban que non é doado que a natureza recupere o pulso de outrora pero, ademais, que non aprendemos dos erros.
A subida ao miradoiro do Ézaro desde a única fervenza de Europa que cae ao mar é escarpada. «Ao chegar un pouco máis arriba ides ver un anaco de cemento e tedes que meter primeira», advirte un veciño aos turistas que avanzan en coche cara ao alto pola mesma ruta pola que discorreu a Volta Ciclista a España. O camiño é empinado ata tocar esa atalaia rochosa que se levanta sobre o miradoiro. Desde aí os turistas otean o infinito. Pero entre o horizonte e eles está a imaxe do Pindo salpicado de troncos mortos que sobresaen entre as flores amarelas dos toxos. «É unha pena como está todo isto», comenta unha das turistas que subiron ata o alto das rocas para gozar da impresionante paisaxe.
Pasaron máis de cinco anos, pero parece que foi onte cando o lume converteu o monte nun campo de batalla. Desde o alto, moi no fondo, hai tres casas que ven minúsculas, tres vivendas que sobreviviron de milagre ás chamas. Joaquín vive nunha delas, a máis alta. Naceu no Ézaro, o pobo do concello de Dumbría que está abaixo, xunto ao mar. Cos anos cruzou o río Xallas para levantar, a uns 500 metros, unha casa aos pés do escarpado e rochoso monte Pindo, no veciño concello de Carnota. En setembro do 2013, cando as chamas converteron ese Olimpo celta nun volcán, viu como o lume destruía o tendido eléctrico que cruza xunto á súa casa e como a calor derretía os canlóns dun fogar que levantara con traballo, moito traballo. «O lume chegou ata aí arriba», lembra agora, cinco anos e medio máis tarde, sinalando cunha cana de pescar que «veu de San Campio» o esqueleto das árbores que aínda cobren o monte que rodea a súa casa. «Os piñeiros ben che din ata onde chegou o lume», di. E faltou pouco para que as chamas destruísen a casa de Joaquín, situada na parte baixa da ladeira que linda coa estrada que separa o monte do mar.
«Andei vixiando toda a noite, botando auga para frear ou lume. Isto parecía un volcán»
«Veu a Garda Civil e dixo que había que marchar, pero eu non deixo a miña casa. Ou vanma pagar eles? Andei vixiando toda a noite e botando auga para frear o lume. Despois aí arriba prenderon por baixo para cortar o lume que viña de arriba, e isto parecía un volcán. Os helicópteros estaban máis arriba, pero o lume cruzou tamén o río», lembra.
Aquela noite de setembro do 2013 na que O Pindo e O Ézaro quedaron envolvidos en chamas, os veciños dos pobos levantados xunto a ambos os montes encerraron o medo en casa e coa auga como arma protagonizaron unha loita titánica contra un lume que acabou destruíndo a natureza que poboaba ambas as montañas, pero non puido coas súas casas. Tiveron medo, moito medo. Os axentes da Garda Civil recomendáronlles marchar, pero ninguén quixo irse. «Tiña a nena pequena, como ía marchar e deixar todo aquí?», lembra unha veciña que vive alén da ponte, no Ézaro. Non se deixaron evacuar porque tiñan moito que perder. Toda a súa vida. Aínda se ve o rastro das chamas que mesmo queimaron un dos barcos ancorados na baía. «Caía moita charamusca e viña dar á praia», conta outra veciña.
No monte, antes cuberto de coníferas, florecen agora os toxos, algunha xesta e algún que outro eucalipto salpicado entre as rocas. Os piñeiros non volveron a brotar. Os veciños creen que non volverá ser como antes.
Con todo aquela madrugada de setembro foi terrible. «Era un día de nordés. O lume _lembra_ veu dende Valdebois, en Carnota. Subiu por aí arriba e cruzou o río Xallas, chegando ao monte Ézaro». Non resulta estraño que a pegada daquel desastre permaneza porque este home curtido non lembra nada igual en anos. «Ardera outra vez hai 30 ou 35 anos, pero non foi comparable», explica. E feita a vista atrás para falar dos días nos que percorría o monte Ézaro, que tamén foi entón pasto das chamas. «A xente ía ao monte para coller leña, había cabalos, cabras, ovellas... O monte estaba limpo. Aínda que prendera, non ardía. Ás veces subían co gando ou a buscar leña e para facer a comida prendían un lume, pero nunca lles escapaba porque estaba todo limpo», conta.
«Non estaba aquí aquela noite, pero empezáronme a chegar vídeos. Todo estaba ardendo»
Efecto do despoboamento
Pero cando el era neno, hai medio século, había moita xente no Ézaro, no Pindo, en Quilmas... Logo fóronse marchando. Emigraron a Francia, Alemaña, Estados Unidos, Suíza, Reino Unido... O monte foi quedando abandonado e os rochosos montes espidos que agora ven os turistas que soben ata o miradoiro de Ézaro foron quedando ao albur dos elementos.
Agora a rexeneración é complicada. Non deixan os veciños de ter razón niso, aínda que non todo é culpa do lume. A falta de coñecer con exactitude as características do enclave concreto ao que se refiren, o catedrático de Edafología e Química Agrícola Francisco Díaz-Fierros apunta que esa zona «con ou sen lumes, ten unhas condicións de solos que fan moi complicado que carballos e o castiñeiros, medren. Concordo totalmente cos paisanos. A xente, en xeral, non acepta facilmente que lles digas que estas especies son moito máis esixentes en solo que os piñeiros e eucaliptos, polo que aqueles só poden medrar cunha certa seguridade en solos dunha certa fondura e fertilidade». Neste sentido, engade que en chans con pouca profundidade e con moita roca como o das ladeiras do Pindo «so medran, e con dificultades os piñeiros e, sobre todo, os eucaliptos».
«Con ou sen lumes, Ou Pindo ten unhas condicións que fan moi complicado que medren vos carballos ou vos castiñeiros»
Pero matiza que «a posible erosión que puidera ter afectado polos incendios a eses solos, non creo que rebaixara as condicións de fondura e fertilidade como para ter influído na situación actual. Desde hai moito tempo, as estribacións do Pindo, teñen unhas condicións pésimas para a medra de especies forestais esixentes como son o carballo e o castiñeiro».
Confurco, a aldea cercada
A pouco máis de sesenta quilómetros de Ézaro, bordeando a pista que leva desde Pontecesures á aldea de Confurco, en Padrón, poden verse carballos que sobreviviron ás chamas que arrasaron a zona no 2006. «Moitos carballos, outros non, volveron brotar co tempo, pero hainos que aínda teñen a corteza queimada», lembra unha veciña que vive nun lugar que aquel día acabou convertido nunha rateira. «Había moito fume filliña. Asfixiábase un», lembra. A Garda Civil quería evacuar a zona, pero ningún veciño quixo irse. Non importou que estivesen totalmente acurralados. Porque os dous accesos que hai para chegar á aldea son pistas estreitas polas que apenas cabe unha motobomba. Pero eles preferiron facer fronte ao lume para salvar o que tiñan.
«Logramos que ou lume non acabase coa carballeira. Onde había eucalipto ardeu todo. É ou peor. Nin curta ou lume, nin fai nada»
A escasos metros da casa onde viven esa muller e o seu marido, José Martínez prepara a terra para sementar. Apoiado no sacho lembra a loita que sostiveron coas chamas: «Logramos apagar o lume e que non acabara coa carballeira. Onde non quedou nada foi no monte onde había eucalipto. Porque iso é o peor. Nin corta o lume nin fai nada. Foi todo moi rápido. En dúas ou tres horas ardeu todo. Ata me ardeu a viña e un bombeiro queimouse aí arriba tratando de apagar», explica José Martínez.
Pasaron máis desde doce anos desde aquel día no que as chamas cercaron a estes veciños. A casa de José está preto da ladeira queimada, repleta agora de novo de eucaliptos. A contorna de Confurco volve ser un fervedoiro porque o bosque que se levanta ao redor das pistas, o mesmo lugar no que se refuxia o xabaril, volve estar cuberto de maleza seca.
