A traxedia galega da operación Overlord
Hai 75 anos, un bombardeiro inglés rumbo a Normandía caeu no concello ourensán de Calvos de Randín. Arturo González, Enrique Vázquez e Aser Salgado foron testemuñas dun accidente cuxo rastro continúa visible
Madrugada moi fría, conxelada, no concello ourensán de Calvos de Randín. Un grupo de adolescentes gozaba dunha festa nun cortello, onde se reunían habitualmente para pasar o intre. De súpeto, un ruído asustoulles. Saíron á rúa e Pena Monteagudo estaba en chamas. Era o 22 de febreiro de 1944 na parroquia de Vilar. Arturo González era un deses nenos. Aos seus noventa anos, 75 despois da traxedia, lembra perfectamente eses días. «Tiña 15 anos. Miña nai! Estabamos nun baile nas cortes. Había un portugués que cando chegou nos dixo: ‘‘Oe ¡mira que lume tedes aí!’’», relata.
«Cando atoparon os pilotos, os corpos xa estaba conxelados polo frío que ía no monte»
Non sabían nese momento que o que estaban a ver estrelado no monte que delimita con Portugal era un bombardeiro Hudson EW916 que horas antes saíra de Xibraltar xunto a outros avións, destino a Normandía. Era a Segunda Guerra Mundial e estábase xestando a operación Overlord. Dentro do Hudson viaxaban seis pilotos que deixaron alí a súa vida: J. W. Srimpeon, George Benjamin Partt , James Douglas Morgan, Alexander Staliker, J. J. Williams e A. J.Gregg .
«Explotaba todo o material que tiña dentro, pasamos moito medo. Estrelouse en terreo portugués, pero caeu para o lado español. Ao día seguinte queriamos ir ata alí, pero os portugueses chegaron antes e recolleron todo o que quixeron. E logo chegaron os militares de Franco», relata. Lembra que cinco dos pilotos falecidos seguían amarrados aos asentos, pero que uno deles saíu disparado.
«Aos dous días fun con meu pai co gando por un camiño, moi preto do avión. E, de repente, vin unha pistola que era unha marabilla e un aparello de afeitarse moi bo. Eu quería collelos, pero meu pai non me deixou. De repente, oímos disparos e tivemos que tirarnos ao chan. Eran os falanxistas, que pensaban que eramos portugueses que querían roubar», afirma. Dos restos daquela historia quedan, ademais da memoria daqueles nenos da posguerra española, restos da fuselaxe convertidos en portas para cortellos. Algunhas resisten ao paso dos tempos. «Eran anos de miseria e moitos aproveitaron os restos para facer portas», explica. E afirma que el, xunto a un amigo, enterraron dúas caixas cheas de balas, que aínda seguen no lugar, hoxe case intransitable e cheo de maleza.
Os cadáveres dos pilotos foron enterrados no cemiterio de Randín, a poucos quilómetros de Vilar. Estiveron alí durante unha década, ata que os familiares viñeron buscalos.
Enrique Varela é desta localidade. Ten 86 anos e tamén ten recordos moi vivos: «Os pais non nos deixaban ir porque alí había armas. Recordo que os homes baixaban os mortos ás costas e que aquí no lugar estaban os cadaleitos. E pagáronlle á xente algúns cartos por axudalos. Toda a xente foi para alí a ver o avión. Cando atoparon os pilotos, os corpos xa estaban xeados polo frío que ía no monte. Tiveron que cortalos para poder baixalos e metelos nas caixas. Eu tiña un irmá e recordo que lle deron dous pesos por axudar a baixar os corpos. Así é a vida». Tamén relata que anos máis tarde, cando viñeron buscar os restos dos pilotos, un veciño que sabía falar inglés foi o que lles explicou onde e como estaban enterrados os corpos, na parte de atrás da igrexa, nunha esquina. Un lugar que hoxe ocupan outros panteóns: «Tardaron tanto que só quedaron cinzas. Dicían que había un anel de ouro». Tamén lembra que os veciños puideron facer diñeiro coas «latas» que quedaron do avión, coa fuselaxe: «É coma a chatarra de hoxe». Enrique Vázquez tiña 11 anos cando sucedeu a traxedia: «Recordo todo coma se fose onte».
Corremos todos a ver que pasaba. Pero eramos nenos e os militares non nos deixaban pasar
De Randín tamén é Aser Salgado. Tiña 12 anos o 22 de febreiro de 1944: «Vin a todos os mortos, algún ardendo. Había unha nevada moi grande, pero fomos todos para alí». Relata que un dos veciños, xa morto, encargouse de levar a corrente ao lugar para que se puidese ver algo: «Foi na serra, e coas xeadas os corpos estaban conxelados e non se podían meter nas caixas. Tiveron que partilos. Deus me libre! Pero tivérono que facer». Unha muller, que escoita a historia, engade: «Eu só tiña 8 anos, pero quería ir ata alí e fun acompañada dunha curmá. Recordo que vin a un home tirado que estaba lonxe do avión, saíra disparado. Era moi rubio».
Moitas lendas están detrás deste suceso. Algunhas din que os policías portugueses roubaron o que puideron antes de que chegase os militares españois, desde xoias a maletas. E que algún español aproveitou teas para facer traxes para as súas fillas. É a historia deste lado da Raia, da pegada galega da Segunda Guerra Mundial.