Cun cimento familiar -a historia do avó que levou as vacinas a Tanzania- ármase unha verdade con fachada de novela. «En cada herdanza hai mil novelas negras», asegura a xornalista, que afronta o seu caso máis persoal como novelista con «Que foi dos Lighthouse»
18 jul 2025 . Actualizado á 05:00 h.Everett Lighthouse, Father, o patriarca que levou as vacinas a Tanganica. O seu Marjory, «un agasallo de Dios», a súa doce esposa. O daltónico sedutor de cine, un morro con causa, Benjamin Lighthouse. O seu amante (guapísima e implacable) Ann-Elizabeht King. A anciá Asha, que curvó as súas costas baixo a aixada dos anos en coidar aos fillos dos honorables Lighthouse... Son só ningúns dos personaxes que asisten ao funeral que acende esta historia, a herdanza de segredos que se destapa nun paraíso peculiar. Dun paraíso con serpe vén a luz da novela que lle supuxo a Berna González Harbour (Santander, 1965), bastión do xornalismo cultural e novísima da novela negra, o que considera o caso máis difícil da súa carreira. Que foi dos Lighthouse (segunda edición en menos dun mes) é unha investigación complexa, a propia dunha psicóloga que non mantén a distancia de rescate.
—Rescata unha noticia do 3 de maio de 1961: o ministro británico Iain Mcleod ordena a todas as gobernacións do Imperio destruír «todos os documentos que puidesen avergoñar ao Goberno da súa Maxestade», Isabel II. Así foi?
—Si. Cando empezan as declaracións de independencia na India, en Paquistán, en África, cando empezan a caer as colonias, o obxectivo é salvar todos os documentos que poidan. Dan a orde de destruír todo aquilo que puidese comprometer á súa Maxestade e os representantes do imperio. Os ingleses teñen esa teima de rexistralo todo, como puiden comprobar no Arquivo Nacional Británico. E o mesmo apuntaban que necesitaban unha máquina de escribir ou un bolseiro que as atrocidades que cometían, todo sen que se lles mova unha cella. Para non deixar rastro desas atrocidades, ordenaron destruír documentos, por iso coñécense testemuñas de piras enormes en Nova Deli e outras moitas cidades.
—Abre os caixóns pechados da memoria familiar. De que parte biográfica do avó serviuse nesta novela?
—Crecín coa noción de que o meu avó materno serviu en Tanganica (agora Tanzania) cando era veterinario. A miña nai naceu alí. A lenda familiar dicía que o meu avó levou as vacinas a Tanganica e que así conseguían unha gandería sa. Iso encaixaba co relato épico que se facía do imperio británico nas aulas, un imperio decente, civilizado, que estendía a relixión verdadeira, a monogamia, os valores, as infraestruturas... Esta é a épica coa que se criou calquera inglés.
—Non lle convenceu o relato?
—Eu empecei a preguntarme: «Que fixeron os ingleses en Tanganica?». E descubrín que fixeron tamén deportacións masivas de aldeas para destinalas a granxas dos colonos, espolios, saqueos... Non xa o meu avó, o pobre. Pero si que a partir dun cimento familiar, o do meu avó e os meus tíos, constrúo unha ficción apoiada en feitos históricos que son todos reais.
—O seu axuste de contas é moi real.
—Si, ao sentido familiar refíreste, non?...
—En sentido global, o axuste con esa mirada confortable sobre o colonialismo.
—Non é un axuste de contas íntimo, senón un intento de ver de onde vimos. Todos en Europa criámosnos cunha versión edulcorada de nós. Os fillos herdan o relato familiar, e deben cuestionarllo. É buscar que fíxose en realidade, buscar a verdade no noso pasado.
—É duro aplicar a mirada escéptica para ver a greta na propia historia familiar. Cae a épica dobregada en melancolía. Vostede soubo mirar sempre con escepticismo o máis próximo?
—Creo que si, pero é a idade a que che vai abrindo curiosidades. Do enterro do meu avó, que foi no 2000 [na novela, 2016], acórdome de dúas cousas: unha, que só chorabamos os netos españois, os sete chorares. Os meus curmáns ingleses non choraban nada! De aí unha frase da novela, que é «os Lighthouse non choran en público». Esa clase alta que representa a iluminación dun imperio ten unha fachada perfecta (como a novela, mansión coas cortinas botadas... pero quen sabe que pasa dentro). E o outro recordo do enterro do meu avó foi que dous tíos meus fixeron dous discursos completamente diferentes sobre el. Iso quedou tintineando na miña cabeza e de aí unha novela sobre o enfrontamento familiar a raíz da morte do pai. Imos ver un testamento (e isto é ficción) en que o avó vai deixar os diarios da súa vida a unha criada. O resto das cositas que deixa son erráticas: a talla da Virxe para o fillo ateo, as máscaras africanas para o que odia África, a unha das irmás non lle deixa nada... Pasa o que con todas as herdanzas, sacan á luz enfrontamentos que levan décadas.
—Benjamin e Ann-Elizabeth, amantes e opostos, son dous personaxes que fan correr con gusto a novela.
—Benjamin é actor, exitoso, ligón, crápula, pero non comprende o presente. Non comprende o MeToo nin o Black Lives Mattter. Para el todo era mellor no statu quo anterior, imperial e de home poderoso, atractivo para as mulleres, pero vindo a menos. E Ann-Elizabeth é unha investigadora, é o seu amante pero está vinculada á familia por ser amiga dunha das netas do patriarca. E vai ser ese espello inverso, o elemento exterior, que nos permite analizar á familia e que non sexa todo endogámico. É unha muller á que escoita porque é unha investigadora branca, cuestionou estas cousas do imperio británico nun libro famoso e nun pódcast, está en presente en televisións e faladoiros, pero é o Pepito Grillo do que están a facer.
—Ela é esa antisistema que se necesita en calquera sistema. Oxalá fosen as cousas como as ve Ann-Elizabeth, pero difícil...
—Sen dúbida. Existe, de feito, esa división en Europa, a dos que queren aferrarse aos privilexios do pasado e a parte que quere avanzar. Esta é unha novela de división, por iso o pano de fondo é o brexit. É unha división que arrastra Inglaterra e que se trasladou ao resto de Occidente, ao resto do mundo, como estamos a ver.
—Non falta o ingrediente do humor, un humor que suaviza o patetismo, que achega o incrible, como esa escena dos dous irmáns con discursos completamente diferentes no enterro do pai. Imaxino que a anécdota da serpe non é real...
—É real. Unha serpe estivo a piques de picar á miña nai. Como o seu pai a salvou xa está construído... Pero hai moitas cousas reais. A novela está inxectada de cousas reais que utilicei. A serpe é unha, como a historia dos carrexadores que lles trasladaban nos safaris.
—Inclúe tamén fotografías reais da raíña Isabel e de Felipe de Edimburgo.
—Si. A criada tiña idealizada esa imaxe da raíña Isabel II nos anos 50. Cría que a podía salvar dun destino como casar cun vello, que era o de todas as nenas de Tanganica. E si son reais, claro.
—Esta novela é a cruz do que vemos nunha serie como «The Crown».
—Si, algo diferente a esa fachada luminosa. A novela entra nas escuridades. Por iso tamén elixín o apelido Lighthouse, que é 'faro', que, como sabes, ilumina un intre e outro intre escóndese a luz. O tema ao final é: que ocorre cunha familia de ben cando se apaga a luz que lles ilumina? Aquí vemos a unha familia fachada, na que todo é aparentemente perfecto, pero poste a escarbar e hai irmáns enfrontados, fillas que tiveron que irse porque igual non cabían no medio dos egos dos seus irmáns, segredos que deixaron en África e que se van descubrindo a partir dos diarios.
—Toda familia ben encerra unha novela negra?
—Seguro. Toda familia, rica, pobre, de aparencia perfecta ou imperfecta, esconde unha... ou mil novelas negras. En realidade, a cana para atrapar esas historias só ten que botarse. Por que eliximos unha ou outra? Pica o anzol unha. Onde botei eu a cana? No enterro do meu avó, na miña infancia, no que oín toda a vida. Así se alimenta unha novela. En cada herdanza hai unha ou mil novelas negras.
—Será en herdanzas que merezan a pena...
—Ou non... Vin herdanzas miserables que desataron moito enfrontamento. Cantas veces vimos en familias cousas como «Fulana levou os pendentes cando aínda estaba viva». No fondo o que mostran son secretos larvados moito tempo atrás.
—Por que seguiu esta estrutura organizada en paraíso, limbo, inferno e familia?
—Porque para min na nenez ese ambiente da familia Lighthouse era o paraíso. O era: ese xardín, eses groselleros, os xogos de pelota que saían disparadas a quen sabe onde, a cabana no xardín... Moitos tivemos un lugar mítico na infancia, que no meu caso foi esa casa inglesa. Ese lugar en que na infancia te reúnes cos curmáns, os tíos, un levaba os xeados, outro facía os sándwichs, outro puña os zumes... É ese paraíso. Pero, como imos ir vendo, iso é a fachada. Detrás están o inferno, o limbo... Os paraísos en realidade non existen.
—O zumento da herdanza desta novela son as cartas, o que fai pensar no poder da palabra escrita en intimidade.
—É importante porque ninguén sabe que hai aí, e son unhas cartas que se deixan á criada, que é practicamente analfabeta. Inténtanllas quitar, pero ela que non e que non. Ela representa a dignidade. Ao final eses valores que supostamente representan os Lighthouse vai encarnar a criada negra, de costas encorvada que segue vivindo nos flats, nos apartamentos de pobres de Londres. Esas cartas lévannos aos segredos de África.
—Non hai cousa que xere máis suspense que o segredo?
—Tes razón. O segredo é o alimento da intriga.
—Os títulos de cada capítulo son para quedarse, do estilo dos dos relatos de Nora Ephron. «Non te fíes dos homes», por exemplo.
—E iso reprocháronme na Semana Negra de Xixón. O que mo presentou dicíame: «Por que todos os homes aquí son malos e as mulleres as boas?». Todas non... Está na novela. Todas algunha vez tivemos esa inxenuidade de crernos a ese tipo de homes que te iluminan e que cando se dan a volta están a te enganar.
—Reflicte ben esa diferenza de «status» entre homes e mulleres. Benjamin é un prototipo, o home infiel que non acaba de ver que se se muller lle deixa a casa non se limpa soa. Están fortes aínda estes estereotipos?
—Si, hai homes caraduras que logran que as mulleres lles crean, consíntanlles, límpenlles, asuman esa visión de «pobrecitos», ignorando ou querendo ignorar que as enganan con outras. Creo que é un prototipo que existe e, por desgraza, está moi vivo.
—Novela de saga familiar con faragulla persoal. Foi este o seu «caso» máis difícil?
—Posiblemente si. Porque ao partir de algo tan persoal, en que se rifou en min o amor que teño aos meus avós co que construín na novela, que é algo que tamén afea o que recibín, ese clasismo, ese racismo, ese colonialismo. Pero que creo necesario destripar e pór ao descuberto. Puxen dúas almas aquí. O persoal foi o máis difícil, si.