A escritora fálanos de «As mans da miña nai», que agora se reedita, «unha fotografía do noso xeito de vivir no arame»
10 abr 2021 . Actualizado ás 22:21 h.Pasaron quince anos desde que saíu da imprenta por primeira vez As mans da miña nai. Trinta edicións despois, e ata cunha versión para o cine en eúscaro ás súas costas, a obra volve ás librerías en formato de peto. Preguntamos á súa autora Karmele Jaio como envelleceu esta preciosa historia de nais e fillas. «Pasaron anos, pero creo que a realidade que se describe dunha muller á que se lle complicou a vida ante a imposibilidade de coidar á súa nai que caeu enferma, cando xa antes tiña complicado coidar á súa filla e compaxinar ese coidado co seu traballo, segue sendo moi actual. As mans da miña nai é unha fotografía do noso xeito de vivir no arame, sen poder chegar a todo, nunha sociedade no que o coidado das persoas non ten a centralidade nin a valoración que merece. Un mundo que deixa os coidados maiormente en mans de mulleres, que desenvolven estes traballos ben de xeito gratuíto ou inmersas nun mercado precario. O mundo estes anos cambiou, pero non tanto. Seguimos tendo un problema estrutural de coidados ao que non podemos dar as costas. É necesario pór o coidado no centro e é necesario unha repartición das tarefas de coidados entre toda a sociedade», asegura.
-Coa pandemia, os coidados dos maiores foron motivo de controversia.
-Creo que o dos coidados é un dos grandes retos desta sociedade. Temos que ter en conta que o coidado é responsabilidade de toda a sociedade. De homes e de mulleres, pero tamén do ámbito privado e do público. As institucións han de ser corresponsables, teñen que facer a súa parte, pero tamén a teñen que facer as empresas, con horarios que permitan conciliar vida persoal e familiar, por exemplo. Necesitamos unha sociedade corresponsable no tema dos coidados.
-Segue recaendo a dobre xornada (profesional/casa) sobre os ombros da muller?
-As mulleres seguen soportando aproximadamente o 70 % dos labores de coidado e do fogar e compaxínano cos seus traballos fóra de casa, o que ten consecuencias directas na súa saúde, nas súas ambicións profesionais, no seu tempo de lecer… Son penalizadas laboral e socialmente por iso. Moitas acaban deixando o traballo, outras moitas optan por excedencias ou reducións de xornada para poder facer fronte aos traballos de coidado… E todo isto se acaba pagando. Non é doado que haxa mulleres en ámbitos de poder e decisión cando teñen sobre elas esa sobrecarga e responsabilidade nos coidados.
-O libro, como «A casa do pai», fala do que as familias calan.
-O silencio das familias é un tema que me interesa moito. Creo que eses silencios afiados, eses silencios domésticos, ás veces conteñen máis información que as propias palabras. En todo o que escribo aparecen os silencios, interésanme moito as palabras non ditas, porque creo que sempre é máis interesante o que deixamos sen dicir que o que dicimos. Ese mundo interior que non chega a expresarse é o auténtico xerme de case todas as miñas obras.
-«As mans da miña nai» tivo xa a súa versión para o cine.
-Para min foi moi interesante comprobar como se ve a obra que eu escribín desde a mirada doutra creadora, a directora da película, Mireia Gabilondo. Desde o principio fun consciente de que se trataba doutra obra, e así foi o resultado, que é fiel ao espírito da novela, pero que ten a súa propia personalidade. Eu vivino como un agasallo.
-Poemas, relatos, novelas... tocas todos os paus.
-Eu sempre me sentín, sobre todo, contista. Como lectora, tamén as miñas escritoras e escritores favoritos son contistas como Alice Munro, Dorothy Parker, Raymond Carver, John Cheever ou Julio Cortázar, por citar algúns. É verdade que A casa do pai é xa a miña terceira novela e agora síntome un pouquiño máis preto da novela, e tamén gozo, pero sempre me gustou moito o mundo do conto, no que se suxire máis que móstrase, no que os finais quedan un pouco abertos, no que non se permiten palabras de adorno…
-En que estás a traballar?
-Agora mesmo estou rematando a tradución ao castelán do meu último libro de relatos. Agardo que esta tradución se publique para fin de ano. E, paralelamente, empecei tamén a escribir algo que creo que vai ser unha novela.
-Que estás a ler? Recoméndanos algo.
-Estou a gozar moitísimo cos Contos completos de Lorrie Moore, en Seix Barral. É enorme esta muller. É xenial.
Nais como as de antes, mulleres como as de agora
O rozamento do ferro sobre a roupa limpa, o aroma da sopa, as mans que nos reciben cunha caricia ao volver do colexio... Karmele Jaio chama aos nosos sentidos (oído, olfacto, tacto) para devolvernos esa imaxe das nais de antes, as que rexían os nosos mundos infantís cun sorriso, case sempre, e algún reproche («¡levanta a cabeza!»). Pero tamén sabe acelerarnos o pulso con ese reloxo que non para, con esa présa constante na que vive a filla. Unha muller das de agora, das que non chega a tempo para o baño da súa pequena porque o traballo a reclama e que vive o día a día asomada a un abismo que coñecemos.