O músico e produtor realizou unha inmersión na música tradicional galega, a partir da cal creará o seu particular «retrato sonoro»
26 mares 2021 . Actualizado ás 05:00 h.Hai nos seus pequenos ollos, vívidos e serenos a un tempo, o reflexo dunha inquietude perenne. Apurando un café que el mesmo prepara de modo artesán e sentado xunto a un par de dornas varadas no Náutico de San Vicente, ninguén diría que aquel tipo ensimesmado e con certo aire de feliz descoido é o artífice de varios dos mellores discos españois da última década (Rosalía, Rodrigo Cuevas , Silvia Pérez Cruz, A M.Ou.D.A., Amaia, O Neno de Elxe...).
Raül Refree (Barcelona, 1976) viviu unha intensa semana en Galicia. Da man de Aitana Cuétara (Luneda Producións) tivo ocasión de realizar unha inmersión in situ e de viva voz na tradición musical galega, ao obxecto de coñecela en profundidade e estudar as súas posibilidades creativas. Tamén mantivo encontros activos cos protagonistas dalgúns dos seus proxectos referenciales: Faia, Xurxo Fernandes, Pan Sen Fron, Quique Peón, Antía Ameixeiras, Bouba, Pedro Lamas ou Tanxugueiras.
Foi precisamente nun impás do seu entusiasta e fértil confluencia con estas últimas cando aproveitamos para charlar con el ao redor deste proxecto e ás sensacións que ha ir recollendo.
—Para alguén que recibe tantas propostas e que ten tal cantidade de frontes abertas, que é o que tanto lle seduciu deste proxecto como para involucrarse nel?
—O propio descubrimento da música tradicional galega. Eu non era consciente do substrato tan potente que ten nin de como de viva está a tradición en Galicia. E houbo outra cousa que me interesou moito. E é que aínda que é certo que houbo moita mirada atrás, moita gravación de campo, e paréceme imprescindible que así sexa, este proxecto parte do momento actual e mira cara a adiante.
—Chegou con algunha premisa concreta ou en modo esponxa?
—Cheguei aberto a escoitar e atopeime cunha receptividade brutal. Pero tamén nalgún caso coa pregunta de «pero, a que vés?, que queres facer?». E a xente sorprendíase moito cando lles dicía «é que non o sei». Eu non estou aquí para apropiarme de nada senón para aprender. E, despois, ver se podo facer un retrato sonoro de todo o que vivín e oído estes días. Un retrato que pode ser moi exacto ou moi abstracto. Xa veremos. Ese é o obxectivo deste encontro.
—E que aprendeu?
—Moitas cousas. Corroborei que a potencia da tradición en Galicia é espectacular. Isto non o vin en ningún outro lugar. E ademais, que está moi viva, que implica a moita xente nova e que houbo moitísimo traballo extrainstitucional. Hai moitísimo arquivo. Moito máis do que eu podía agardar. Non sabía que houbera tanta xente explorando e recompilando.
—Que vén achegar Raül Refree a todo ese acervo?
—Non teño outra intención que dixerir toda esta información e poder facer algo que, se cadra, haberá quen despois diga que non é tradicional. Pero é que non teño intención nin de que sexa tradicional nin de que sexa ningunha outra cousa. A miña única intención é dar a miña propia lectura ao que con tanta intensidade estou vivindo estes días.
—É bo coñecedor das músicas tradicionais catalá, asturiana, do fado, do flamenco... Que singularidades advirte na música galega de raíz?
—Paréceme que ten como un canón de enerxía superdireccional. Hai algo nela moi expansivo, como que se pode levar por diante todo o demais. E iso non o vivín en ningún outro lugar. O fado é moi bonito pero é moi cara a dentro, como o é a música catalá e mesmo tamén o flamenco. De Galicia gústame moito que todo é a lume de biqueira. Escoitas a Tanxugueiras cantar e é coma se non houbese mañá. Iso paréceme flipante porque é un xeito de entender a música que a min me interesa moito.
—Confesaba Ariel Rot que o máis fascinante que descubriu gravando «Un país para escoitalo» tivo case sempre que ver coas músicas de raíz.
—A ver, vivimos nun mundo demasiado globalizado. Ti viaxas por aí e, ao final, en todas as cidades ves as mesmas tendas e escoitas as mesmas músicas. E, de golpe, vírasche cara ao local, cara a algo que se fai mesmo sen ningunha intención de transcender, e renóvache por completo a enerxía. Non me gusta moito esa idea de «a verdade» porque é moi equívoca, pero si que me gusta esa sensación de que está feita no momento e de que che agarra por dentro.
—É hoxe en día a música máis radical?
—Para min, sen dúbida. É moi, moi radical escoitar o que escoitei estes días en Galicia. Con eses timbres imposibles.... Pero é que estou canso de oír os mesmos timbres en todos lados.
—Preocúpalle o que vaia a dicir a ortodoxia?
—Non, preocupoume nun momento concreto. Pasoume co primeiro disco que lle producín a Rocío Márquez, O neno. Recordo que a cada cousa que facía, ela advertíame «uy, isto aos puristas...». E, de súpeto cando saíu o disco vivino en primeira persoa e vin o balbordo que xerou. E aínda se amplificó máis cando fixen Los Ángeles, con Rosalía. Houbo un momento no que pensei que mesmo podía chegar ao físico. Chegábanme mensaxes do tipo «non sabes onde che metiches». Así que deixei ler os comentarios e desconecteime por completo. Pero é certo que desde entón me sinto como máis respectado. Supoño que os puristas me ven como a un marciano pero non sinto a súa animadversión, como si a sentín antes. En calquera caso, eu sempre recoñezo que para que unha música sobreviva ten que haber a xente que coide un momento concreto da historia e como se facían as cousas nesa xeografía. E debe haber tamén a xente que tense a corda e leve esa música cara a outras lareiras. Iso é o que provoca que un xénero estea vivo e que sobreviva ao paso do tempo.
—O gran reto pendente da música tradicional é conectar coas novas xeracións. Como se podería, se non atrapalos, si polo menos interesalos?
—É certo que temos que chegar á xente nova. Temos que interesalos ou polo menos destruírlles os complexos que lles impiden achegarse a estas músicas. Non podemos deixar que se desconecten porque entón o xénero non vai sobrevivir. É por iso que casos como o que me pasou con Rosalía, o de Rodrigo Cuevas ou o que está a pasar en Galicia con Tanxugueiras, que si que conseguen conectar co público novo, son a mellor garantía de supervivencia. Temos que buscar regañas para coarnos porque, ao final, cando consegues que esta música lles chegue, a moitos o atrapa.
—Hai moita xente que se está coando por esas regañas grazas a Refree. O feito de que vostede figure nun proxecto fai que moita xente se interese por el, independentemente do xénero.
—Si, seino. Cos anos vou sendo consciente de que hai moitas razóns polas cales un artista me pode vir buscar. Unha, agardo e creo, que é porque musicalmente quere chegar a algún lado, ao que nin sequera imaxina que poida chegar. Porque eu sempre traballo buscando zonas que non son as de confort dos artistas. Pero logo, como dis, recoñezo que tamén é verdade que podo ser un reclamo. Eu se que hai un público que vai escoitar a un determinado artista só polo feito de que o produciu eu. Pois mira, iso tamén é un valor.
—Como se toman os artistas que lles saque da súa zona de confort?
—Eu xogo coa vantaxe de que, cos anos, e isto foi unha regra de ouro para min, só me involucro en proxectos, un, que me gustan e, dous, que o artista teña moitas ganas de traballar comigo. Cando é o xestor ou a discográfica quen vén pedirme que traballe con tal artista, intento non facelo porque sei que non vai funcionar. Tampouco eu propuxen nunca a un artista facer algo. Porque tamén sei que seguramente non funcionaría. De leste outro modo, xa veñen coa predisposición. O cal, non che enganarei, tamén é unha carga de responsabilidade, porque ás veces chegan e o primeiro que che din é «bo Raül, que se che ocorre?». E non sempre tes resposta.
En calquera caso, e desde o punto de vista creativo, as discusións son boas. A relación entre produtor e artista ten que ser intensa. Ten que existir certa confrontación. Pero aínda así, non lembro ningunha desas de chegar a dicir non quero volver traballar con este artista. Nin ao revés.
—Indagou e explorado en boa parte das músicas peninsulares. Sentiuse un intruso algunha vez?
—Non. Mira, recordo, xa de neno, as rifas que recibía cando estudaba clásica. A min púñanme a partitura diante e non a interpretaba tal cal porque é que me saían outras ideas e xa construía outra cousa. E ao final, cos anos, entendín que iso nin é bo nin malo, que é o que son eu. E o que era un defecto ou unha deformación persoal converteuse nunha virtude. Nunca tiven medo a meterme en ningún territorio por moi descoñecido que fose. Porque tampouco nunca tiven medo a equivocarme. É certo que gravei con xente de estilos e procedencias moi dispares. E mentres que a xente vía ese tipo de oportunidades que a min se me ofrecían case como un precipicio, para min eran un paso máis que ensinábame a dar o seguinte. Eu non tería podido facer o disco de Rodrigo Cuevas se non fixese o de Neno de Elxe. Nin ese se non traballase antes con Rosalía... Eu hei ir aprendendo de cada artista e de cada disco.
—É consciente de que supuxo un punto de inflexión na carreira de todos os artistas cos que traballou?
—Iso está ben que mo digas ti (ri). Eu, efectivamente, valoro moito cando vexo que a artistas cos que traballei, cando lles preguntan por un disco importante da súa carreira, case sempre resaltan o que fixemos xuntos. Iso éncheme de orgullo unha chea, claro. Penso «que ben que teñan este recordo». Non xa só a nivel persoal senón a nivel da obra.
—Haberá algún artista galego para o que tamén supoña algún día ese punto de inflexión?
—Sempre pensei que Josele Santiago era un pouco galego (ri).
—Si, pasou aquí longas tempadas. Pero non é a el a quen me refiro.
—Pois neste momento non o sei. Non se que pode saír da dixestión de todo isto que me estades ensinando. Gustaríame facer algo que fose un pouco coral. Unha obra na que ninguén estivese na súa zona de confort, na que esteamos todos nun lugar especial. Chego ás noites ao hotel coa cabeza a lume de biqueira e a nivel sonoro imaxínome cousas. Cousas que rompen rítmicamente. Imaxino texturas... Imaxínomo todo un pouco extremo, a verdade, non sei por que.
—Talvez porque a música tradicional galega tamén é extrema.
—É certo. A min paréceme extrema xa sen tocala. E de aí xórdenme tamén dúbidas. Penso «que vou sumar eu aquí se isto xa mola de seu». Pero, por outra banda, é que se pode tocar de tantos xeitos... Non sei. Todo isto que estou a vivir vaime dar para pensar moito.