En Son lenda, mítica novela de Richard Matheson, hai un momento en que o protagonista reflexiona sobre a rapidez coa que aceptamos un acontecemento incrible se o vemos repetido con frecuencia. Robert Neville pasa longas horas na súa casa, escoitando música clásica e protexéndose da pandemia de vampiros que asola o mundo, e ao final acaba asumindo con resignación, entre grolos de whisky, que as rúas xa son propiedade deses estraños seres que lle teñen aversión á luz do sol. Susana Martín Gijón, autora de Progenie (Alfaguara), lamentaba estes días nas redes sociais que se lle remunerasen as horas de labor como membro dun xurado literario cunha simple comida. Iso de ser convidado a traballar de balde debería resultar insólito, pero no sector cultural conta co auxilio dunha brillante tradición que se perde na noite dos tempos, de xeito que xa non nos sorprende o pagamento da faena intelectual pola vía gastronómica, quizais porque garda relación coa imaxe de esfameados que entre certa estirpe social tivo sempre a actividade creativa. Un estudo recente da Universidade de Valencia conclúe, a través dunha enquisa, que máis dun terzo dos empregados culturais traballaron sen remuneración durante a pandemia, e que un 64 % recibiron unha oferta en sentido semellante. O peor é que xa antes do virus estaba estendido un pensamento que identifica a escrita dun libro, a execución dun instrumento ou a interpretación dun personaxe cunha especie de facultade beatífica que, ao resultar tan gratificante para quen a exerce, se autofinancia grazas a unha vocación que excede actos tan abxectos como facturar.
«Agora conformámonos coa metade», sostén o avogado italoamericano Alfieri ao inicio de Panorama dende a ponte, a célebre peza teatral de Arthur Miller. O personaxe lembra os inicios delitivos de Al Capone en Brooklyn, cando o crime organizado remexía os cimentos da sociedade norteamericana, e os cambios operados entre os que progresaron baixo o poderoso influxo da mafia. «Xa non gardo unha pistola no arquivador», confesa. A gran maioría dos traballadores culturais nunca viviron tempos de fartura ao abeiro dun repartidor siciliano de billetes, por moito que haxa quen sinta pracer propagando a idea contraria. E agora non poden conformarse con esas metades das que falaba Alfieri porque nunca o tiveron todo. O seu estado natural, con raras excepcións, adoita estar demasiado próximo á precariedade, á infravalorización continua do seu traballo e á consideración do esforzo intelectual coma un servizo que en moitos casos non merece excesivas dignidades máis alá dun xantar ou dun libriño de agasallo, outra modalidade coa que se adoitan despachar as súas prestacións e que serve, de paso, para darlle saída a edicións institucionais que pagamos todos. Non sería aconsellable reclamar uns tempos violentos coma os de Al Capone para o sector cultural, e moito menos que se opte polo almacenamento de armas curtas para defenderse de tantas prácticas aldraxantes. Pero si unha maior precisión e rapidez na detección de vampiros.