Enríquez serve unha novela de xénero que desborda o terror sobrenatural para indagar a raíz do mal e os anos de chumbo da ditadura arxentina
03 ene 2020 . Actualizado ás 05:00 h.Coa nosa parte de noite, está o lector ante unha das grandes novelas do ano 2019 no ámbito do mercado hispanohablante. Podería discutirlle este reinado outra muller, Valeria Luiselli, co seu Deserto sonoro (Sexto Piso), coa excepción de que a autora mexicana decidiu redactala en inglés -é verdade que a reescritura do texto que fixo en español coa axuda de Daniel Saldaña París é igualmente poderosísima-. Alguén pode pensar que o golpe de crúa realidade de Luiselli (Cidade de México, 1983), e a súa dura historia sobre os migrantes centroamericanos en EE.UU., ten que posuír máis valor que unha nova narración de Mariana Enríquez (1973) no universo do horror sobrenatural. Pero é que a autora bonaerense excede en moito a mera incursión na literatura do xénero de terror, que desborda -con medido, minucioso e excesivo xenio- para, cunha peculiar saga familiar, indagar a raíz do mal máis terrible e os anos de chumbo da ditadura arxentina.
É A nosa parte de noite un traballo ambicioso que esixe ao lector un compromiso consciente -ocorría tamén con Deserto sonoro, talvez menos convencional-, xa que o relato tarda un pouco en entrar en calor mentres pai e fillo emprenden desde Buenos Aires un pesadillesco viaxe cara ao norte, cara á provincia de Correntes, a beiras do río Paraná, alá onde conflúen as terras agrestes de Arxentina, Paraguai e Brasil. Tamén a viaxe era vital en Luiselli. E aí rematan as alusións ao fenomenal libro da mexicana, porque a novela de Enríquez pode -e debe- explicarse por si mesma. Así o cre o xurado do premio Herralde -que incluía ao profesor Gonzalo Pontón Xixón, os escritores Marta Sanz e Juan Pablo Villalobos e a editora Silvia Sesé-, que a sinalou entre as 680 obras presentadas á 37.ª edición do galardón convocado polo selo Anagrama. «Se toda novela é un espazo que habita o lector, esta -dicía Villalobos- é unha mansión sombría onde camiñamos ás apalpadelas, desconfiando das paredes, perdémonos nos seus labirintos subterráneos e atravesamos portas que nos conducen a outros mundos; pero neste espazo, no que exploramos os territorios do gótico e do horror, tamén hai xardíns de flores estrañas: a tenrura que implica todo sacrificio, incluso o dos rituais; a lealdade tiránica que nos esixe a verdadeira amizade; a violencia que debemos opor para librarnos das maldicións da herdanza; o abandono que supón entregarse á procura da verdade, por escura que sexa, e que representa unha das formas máis sublimes do amor», anotaba certeiro o escritor mexicano, que se cadra esaxeraba ao enmarcar a novela en «unha estirpe de obras tan disímiles, pero igualmente ambiciosas e desmesuradas, como Rayuela, Paradiso, Cen anos de soidade ou 2666».
Debe insistirse unha vez máis en que Enríquez se lexitima soa sen necesidade de recorrer a Luiselli, Cortázar, Bolaño, Lezama Lima ou García Márquez. Porque serviu unha novela que bebe das fontes populares para mergullarse nun submundo de rituais satánicos, seitas, visións, espíritos, pantasmas, médiums... e levantar unha mitoloxía moi negra pero moi convincente, cunha estraña naturalidade, tan perturbadora como axustada na súa arquitectura. En enfrontamento limpo, o acerto da autora se cimenta sobre a ambición, a crueldade e o poder, ansias demasiado humanas que atopan perfecto acomodo nunha defensa perversa dos privilexios de clase que vai felizmente da man do réxime militar e os seus tropelías, os seus secuestros, torturas, violacións, asasinatos e desaparecidos. O equilibrio entre o poder inmanejable da Escuridade e as forzas do mal terreais confire vigor ao relato, cuxa argamasa é, con todo, unha excelente escritura e unha nada despreciable carga poética sutilmente manexada.
O AMOR E A AMIZADE
Fronte ao ominoso acoso do mal, insaciable, orgiástico, poucas ferramentas quédanlle ao home, ao pai, ao médium, Juan Peterson, forzado a participar no circo, neste cárcere, polo seu talento natural, innato, polas súas capacidades extrasensoriales, aptas para as comunicacións coa Escuridade, para convocar a ese deus salvaxe, para oficiar o Culto da Sombra. Só o amor, os lazos paternofiliales, a amizade poden plantar unha certa batalla. E el quere enfrontar eses demos para salvar ao seu fillo, o pequeno Gaspar, orfo de nai -Rosario, cuxos recordo e presenza persisten como unha guía a pesar de que o seu espírito foi enclaustrado- e axexado por unha familia que non sabe o que é a compaixón. Os avós unicamente queren gozar do seu enfermizo poder de coquetear co señor do averno e sospeitan que o neno herdou as cualidades do seu pai (de crebadiza saúde) e pode garantir o futuro da mafiosa congregación, a Orde.
Máis aló do gótico, que é marabillosamente irresistible, de absorbente tenebrismo, a novela funciona como un retrato bizarro -pero retrato á fin e ao cabo, e de ningún xeito desdeñable- da Arxentina do tempo da Junta Militar e anos seguintes, con algunha excursión ao Londres da década dos sesenta.
«A nosa parte de noite»
MARIANA ENRÍQUEZ
EDITORIAL ANAGRAMA PÁXINAS 672 PREZOS 22,90