Pregunten ás súas nais

FUGAS

Anxo Manso

Belén Gopegui retrata a historia dunha familia, a súa, que sitúa no centro o papel das mulleres e os destinos truncados

29 novs 2019 . Actualizado ás 05:00 h.

Nela pisou a Lúa -cun subtítulo en negro, como a cara oculta do satélite: Elas pisaron a Lúa- Belén Gopegui (Madrid, 1963) recolle a conferencia que impartiu en marzo deste ano no ciclo Nin elas musas nin eles xenios, celebrado en CaixaForum Madrid. Tanto na intervención como agora en forma de libro, a escritora sitúa nunha posición central a figura da súa nai, Margarita Durán. Gopegui remóntase ao noivado adolescente de Durán con Luis Ruiz de Gopegui, a quen máis tarde, en 1968, nomearían delegado do Instituto Nacional de Técnica Aeroespacial: desde a estación de Fresnedillas para Voos Tripulados da NASA, seguiría a misión do Apolo 11 á Lúa.

Margarita , pola súa banda, querería ter estudado Medicina , pero a súa familia oponse e ela opta pola enfermería. Esta circunstancia revela xa desde o inicio o interese de Gopegui por falar de como as mulleres da xeración da súa nai -e moitas outras antes, e despois víronse obrigadas a renunciar a aspiracións vitais e profesionais, a pesar de dispor de talento e ambición dabondo para iso. A historia de Margarita , ademais do seu valor narrativo, propicia reflexións sobre a maternidade, a liberdade e os reveses da vida.

Eses reveses chegan pronto: un ano despois da voda entre Luis e Margarita , chega a súa primeira filla, Martita, que apenas vive un mes; tiña espiña bífida. Pouco despois chega Miriam, pero unha serie de neglixencias médicas conducen a un nacemento con anoxia neonatal. A Miriam danlle sete anos de vida; chega ata os 27, un período no que a súa nai asume os seus coidados. A situación leva a novas reflexións, de cariz individual e tamén colectivo. Entre as primeiras, figura como Marga non elude a súa responsabilidade nin edulcora a dor, á vez que a move a dialogar sobre o que experimenta cos libros: son significativas as súas anotacións nun exemplar do ser e a nada, profusa en asentimientos con Sartre, pero que ante a frase «Non podo nin captar nin concibir unha conciencia que non me capte» escribe un rotundo «NON». No colectivo, Gopegui apunta á ausencia organizada de coidados e apoios a quen asumen estas tarefas: non deixa de ser un termómetro para avaliar a calidade moral dunha sociedade en función de como trata aos seus compoñentes máis débiles ou indefensos.

A pesar da brevidade do Ela pisou a Lúa, o retrato de Margarita non é unidimensional nin carece de matices. Sabemos da súa actividade por mellorar, no práctico e no lexislativo, a situación dos discapacitados e as súas familias. De como se involucra nos traballos de curas comunistas en barrios como O Pozo do Tío Raimundo. Como apoiou a causa dos desaparecidos de Arxentina e Chile. Ou como, con Franco aínda vivo, inscribiuse en Amnistía Internacional: na España dese tempo era imposible, así que o fixo a través da sección británica.

NON XULGAR, SENÓN PREGUNTAR

O protagonismo outorgado a Margarita non exclúe as referencias a Luis, de quen se ofrece un retrato mínimo pero significativo, encarnado en breves pasaxes como a emocionante dedicatoria á súa muller nun dos seus libros. Tamén a propia Gopegui renuncia a unha maior presenza narrativa á que podería aspirar lexitimamente como filla, pero con xenerosidade e sentido literario faise ao carón para concentrar os esforzos nos obxectivos últimos do libro: «Unha historia cuxo propósito non é xulgar aos protagonistas, senón preguntarse que significa pisar a Lúa, que é o progreso, que distingue ao falso consolo do consolo real, en que consiste vivir». Igual que Richard Ford cre que as vidas da súa nai e do seu pai, na súa aparente sinxeleza, merecía a pena ser contada, tamén Gopegui cre o mesmo da de Margarita , non só por ela, senón pola súa lectura actual e futura. «Hai centos de miles de vidas de mulleres que non só merecen ser contadas, senón polas que habemos de loitar para que se contan, porque gañarlle a pelexa ás estruturas depende tamén das historias que teñamos»: unha das mellores definicións de para que serve a literatura e a lectura. E non só iso: non só desde os libros, senón desde as relacións familiares: «Pregunten, así, pregunten ás súas nais, mentres poidan. E se xa non están ou se perderon a memoria, pregunten ás persoas que as coñeceron e que un día tamén deixarán de estar. Pregunten, porque cada historia ten un valor irreemplazable».

«ELA PISOU A LÚA. ELAS PISARON A LÚA»

BELÉN GOPEGUI

EDITORIAL LITERATURA RANDOM HOUSE

PÁXINAS 96 PREZOS 7,90