O Premio Cervantes máis lido polos adolescentes españois volve a casa para promocionar o seu último libro. Con el falamos sobre literatura e a súa cidade dos prodixios, Barcelona
19 novs 2019 . Actualizado ás 13:10 h.Dúas palabras foron suficientes. «Xa está», dixéronlle desde o outro lado da liña telefónica. Eduardo Mendoza (Barcelona, 1943) traballaba en Nova York como tradutor da ONU cando morreu Franco e as cartas eran o método máis frecuente para decatarse do que sucedía nun país, o seu, sobre o que vivía «flotando». Este feito histórico é o punto de partida da segunda entrega da súa triloxía protagonizada por Rufo Batalla, un alter ego «que segue os meus pasos», aínda que en absoluto, antepón, son a mesma persoa. O negociado do yin e o yang (Seix Barral) tráeo desde Londres, onde reside, a España. A Coruña foi esta semana una das súas paradas. Aquí, nun salón con vistas ao mar e a unha cidade tan chuviosa como a británica, fainos un oco nunha das súas contadas entrevistas promocionais.
45 anos despois
«Cando rematei A verdade sobre o caso Savolta pensei que non tiña máis nada que escribir, pero, unha vez que me poño, van saíndo cousas. E así unha, e outra e outra». Da súa ópera prima, publicada o ano no que morreu Franco, pasaron case 45 anos e moitos libros, A cidade dos prodixios, A aventura do tocador de señoras, Rifa de gatos... Hoxe, co ditador recentemente exhumado, «pura coincidencia», Eduardo Mendoza volve a 1975, a Barcelona.
—A morte de Franco como feito cultural. Sobre iso trata a novela?
—Planea sobre ela. Houbo unha sensación de inutilidade e orfandade. Existiu entre todos. «Por fin acabouse unha época», pensamos, pero era a única que viviramos, «e agora que vai pasar?». Como cando acaba unha guerra, agora asinamos a paz e xa somos amigos. E todos estes que morreron?
—E, mentres, ao protagonista non pairan de sucederlle aventuras disparatadas.
—Son un escritor do século XVIII, das novelas de peregrinaxe onde o personaxe é o receptor, apenas fai nada. El é un xornalista de segunda división. Quería que saíse o xornalismo e o xornalista, o protagonista do último terzo do século XX.
—Ademais da Barcelona e Nova York, en «O negociado do yin e o yang» lévanos de viaxe a outros dous países. Por que para no Xapón e Alemaña?
—Como España, ambos viñan de pasalo moi mal. Xapón era outra galaxia que, de súpeto, fai unha gran irrupción na cultura. Alemaña é un país moi ensombrecido polo seu pasado, que está continuamente autoanalizándose. É un país máis grande que el mesmo. Talvez era o máis creativo de Europa nos setenta.
—Rufo Batalla camiña entre o cinismo e a aceptación?
—Como todos os escritores de ficción, e sobre todo os de humor, son un moralista. Hai unha preocupación que procuro que non se note. Coa idade vin unha tendencia común nas persoas a medida que evolucionan: cambiar de opinión e botar pola borda o que pensaran ou devandito. Na miña xeración tiñamos o marxismo como unha cousa moi positiva porque era unha forma de restablecer a xustiza e repartir a riqueza. Logo, vimos que non. Entón moitos se pasaron ao oposto e, home, hai que renunciar a certas ideoloxías, pódesche equivocar de elección, pero os principios están aí.
—Neste libro lemos ao Mendoza máis puro, directo, sen floreos.
—Todos os estilos me fascinan, todos me gustan, todos me interesan. Ao principio ía tenteando todas as formas de expresión, copiando, que é como se empeza a escribir, ao que che gusta e crees que deberías ser. Ata que acabei chegando á conclusión de que só me podía expresar deste xeito, buscando a máxima transparencia, que desapareza o escritor e a narración flúa soa. Envexo aos que teñen a capacidade dunha construción máis rica, complexa, barroca. Gustaríame poder facer estes parágrafos que enchen dúas páxinas, pero sería moi artificial.
«Os avogados non len»
«A metade da intelixencia é entender, a outra metade é facerse entender», dinlle a Rufo Batalla cando pisa o Xapón. A sabedoría popular oriental deslízase entre as páxinas dun escritor que fai natural que o riso e a reflexión camiñen xuntas. «Non temos remedio. Sorpréndeme que o mundo funcione despois de tantos anos facendo bobadas», confesa un catalán ao que a retranca lle sae innata e ponse en alerta ante determinadas expresións humorísticas. «O principal aliado de Franco foron os chistes. Perdiamos de vista a sinistra realidade. Quitan seriedade e responsabilidade. Cando vivín en Nova York non había eses programas que converten aos políticos nunha especie de peluches. Agora hai moitos chistes sobre Trump, malo sinal», advirte alguén que nunca deixou de ver con perplexidade. «Isto é un disparate, pero é a realidade», pensou Mendoza tantas veces.
—Cando un gañou o Cervantes, o Planeta, o Franz Kafka, o premio Cidade de Barcelona ou o do Gremio de Libreiros de Madrid. Que o leva a seguir escribindo?
—A verdade é que non o sei. Imaxínome que o mesmo que me fixo escribir o primeiro libro. Necesito escribir. É máis, se me paso varios días seguidos sen escribir, teño unha sensación tremenda, coma se tivese aí unhas palabras que se me van a botar a perder como unha comida gardada demasiado tempo. Que faría se non? Á parte de que é a miña forma de gañarme a vida e pásoo ben, non sabería que facer comigo todo o día.
—Hai vaidade?
—Por vaidade deixaría de escribir porque penso: «Ata agora ha ir a cousa fluctuando, o balance é bo. Déronme o Cervantes, é o momento ideal para retirarse». Pero non, e teño medo dun día empezar a facer unhas cousas que alguén me diga: «Oe...».
—Teme ese día?
—Teño medo diso e pola contra, de que non me digan que pare, se chega o momento. Unha das cousas de facerse maior é que un non se dá conta. Cando tiña 20, pensaba: «Que maior son». Agora, en cambio, penso: «Estou estupendamente». Se non hai alguén coa boa vontade de dicircho, que non é doado, un segue e acaba dicindo moitas bobadas. «Mira que pena este, estaba ben e agora...». A pesar destes riscos, aquí estou, coa miña triloxía.
—Os plans de estudo da ESO hano convertido nun escritor famoso entre os adolescentes. Unha xeración coñeceuno con «A verdade sobre o caso Savolta».
—Ás veces pensei por que o terían feito obrigatorio. Era representativo da narrativa española contemporánea. Había outros, como Tempo de Silencio. A min veume estupendamente desde moitos puntos de vista. Tiven a sensación, a constancia, de que moitos aprenderon a ler e a escribir léndome. Non porque eu sexa un mestre, senón porque era un mestre próximo, a escala local.
—Preocúpalle que se lea pouco?
—En absoluto. Na vida houbo épocas nas que non se leu nada. Hai un bajón da lectura, non é o que era antes, cando non existían outras formas de comunicación, pero é que, cando eu empecei a ler, o analfabetismo era moi frecuente. Agora todo o mundo sabe ler e len todas as clases sociais, todos os niveis de educación, cada un as súas cousas, pero len.
—Os barómetros din que as mulleres len máis. Vostede, con todo, ten a poucas protagonistas mulleres.
—Teño poucas, si, porque, claro, ¡se menos! É certo que moi poucos homes len novela. Len ensaio, historia, autoaxuda, ¡eu que se o que len!
—Vostede le autoaxuda?
—De cando en vez leo un porque morro do riso. Talvez sexa o xénero máis despreciable e abominable que exista. É curioso, pero hai profesións máis lectoras que outras. Os médicos son moi lectores. Os avogados non len, para nada. Son avogado e teño moitos amigos avogados que non leron un libro na súa vida. Os arquitectos tamén len. Habería que facer un estudo. Fálase moito do escritor e fanse tese, pero non hai estudos sobre o lector.
—Cre que hoxe se publica demasiado? Cada semana flúen novidades.
—Viñamos falando disto no avión. Non hai forma de paralo. Antes publicábase un libro ao mes, ou ao trimestre, e a editorial dábase por satisfeita. Agora é moi barato. Apertando un botón, o libro publícase só. Hai moito desconcerto.
—Leu algo de camiño a Galicia?
—Unha novela de espías no Kindle. Un clásico de Len Deighton, O xogo de Berlín, co KGB, a Alemaña oriental, unha época moi romántica. Por certo, lin recentemente a un galego, a Domingo Villar, O último barco. Gustoume moito.
—É consumidor de series?
—As últimas que vin son O método Kominsky, por razóns de idade, e Fleabag. A segunda tempada paréceme espléndida. Son esixente. Coas series pasa como cos libros, hai moitas e todas tratan de parecerse a outra que funcionou.
—Busca reflexión ou evasión nun libro?
—Non se se ningunha destas dúas operacións é relevante. Sin duda fan reflexionar e, sin duda, fan pasar un bo intre. Pero eu creo que son outra cousa. É como a comida. É para comer, e de aí derívanse moitas cousas. Necesitamos algo máis que as funcións biolóxicas primarias.
—Moléstalle falar sobre Cataluña?
—Non me gusta opinar. Primeiro, porque non teño unha opinión formada que sexa máis válida que a de calquera outro. Pero, ao mesmo tempo, sei que son, dalgún modo, un referente e isto responsabilízame dunha cousa da que non me podo responsabilizar. Non estou capacitado. E hai outra razón. No momento no que un narrador adopta unha postura política marcada, non unha actitude de principios, senón que se pronuncia por un determinado partido, perde non sei que sustancia como narrador. Tería que ser o máis anónimo posible.
—Onde se sente máis cómodo vivindo: no Londres do «brexit» ou na Barcelona do «procés»?
—No Londres do brexit, porque o brexit tenme sen coidado, que fagan o que queiran, xa se apañarán. En cambio, a Barcelona do independentismo dóeme, porque creo que é un despropósito.
—Difumínanse os valores do século XX?
—Hai un cambio xeracional duns mozos que perderon a confianza nuns valores que parecían absolutos. Creo que están moi desencantados dunha democracia, dunha capacidade de decidir, que ao final acaba converténdose nuns traballos precarios, nuns soldos miserables e nunhas perspectivas escuras que, ao final, pois me apunto a outra cousa porque esta película non é o que prometía o tráiler. Creo que Vox gañou porque dixo algo que a unha serie de xente pareceulle ben. Os outros ofreceron unha cousa que xa se ha visto que era papel mollado. Creo que é unha forma de madurez, pasara en toda Europa e non en España. Veámoslo así. Estes movementos patrióticos dun lado e doutro me producen unha gran perplexidade. Non entendo que unha persoa nova se apuntamento a eles, creo que aproveitan unha causa para expresar un descontento. Isto paréceme, por outra banda, xustificado. É a causa que tes máis a man.
