Aos seus 83, ten unha vitalidade incrible e a súa tenacidade hao convertido en escritor. «Valle-Inclán é, sin duda, o autor galego que máis admiro», confesa. A final de ano publicará novo libro
02 abr 2022 . Actualizado ás 18:23 h.Mario Vargas Llosa acaba de cumprir 83 anos e a súa vitalidade é admirable. Rodeado de xornais levántase da cadeira de brazos no que está sentado no Reitorado da Universidade da Coruña e recibe o meu saúdo co mesmo afecto co que cada dous pasos lle demostran estudantes, profesores e lectores. Pídenlle selfis, fotos, firmas de libros, que el responde pacientemente cun sorriso. «¡Que vitalidade a súa -dígolle-, de aquí irase a Arxentina a un congreso sobre o español!». «Si, teño ánimo e agardo vivir moitos anos», apunta como unha advertencia. Mario Vargas Llosa evidencia durante a súa estancia na Coruña -onde se celebrou a semana pasada un seminario internacional organizado pola Facultade de Filoloxía que reuniu a grandes expertos sobre a súa figura e obra-, que é un home incansable e un escritor tenaz que publicará «a finais de ano», augúrame, a súa novela número vinte. Unha obra sobre Centroamérica, «con raíces históricas e moita fantasía».
A tenacidade é unha virtude que el recoñeceu na súa autobiografía O peixe na auga, fronte ao defecto da inseguridade que se apropia. Unha tenacidade que tamén destacou no seu impresionante Eloxio da lectura e a ficción, que pronunciou cando recibiu o Nobel de Literatura no 2010: «A verdade é que debo a Francia, á cultura francesa, ensinos inesquecibles, como que a literatura é tanto unha vocación como unha disciplina, un traballo e unha terquedad». «Son Aries, teimoso e tenaz», defínese, e esa determinación é a mesma que a profesora Marie Madeleine Gladieu describe como «a force qui vai» cando descobre a súa faceta de poeta na súa mocidade, época en que asinou poemas co pseudónimo de Alberto. Mario Vargas Llosa é a «forza que avanza», «a forza da literatura», que revela Juan Cruz, e é un autor «dunha reinvención constante, tamén como xornalista».
Esoutro oficio, o de xornalista, é o que o trouxo á Coruña por primeira vez, segundo confésame, cando agachada ao lado desa cadeira de brazos onde está sentado, pídolle que me conceda uns minutos. «Claro, que queres saber?», ilumíname.
-Lembra a primeira vez que estivo na Coruña?
-Si, foi no 82, eu vin como xornalista para describir os partidos de fútbol do campionato Mundial. Teño un recordo algo triste da Coruña porque aquí Polonia nos eliminou aos peruanos meténdonos sete goles. Despois volvín, que foi interesantísimo, invitado por Inditex para visitar as plantas. Foi fascinante porque descubrín nunha pequena vila de as aforas da Coruña o universo. Había deseñadores procedentes de todos os lugares do mundo: do Xapón, do Brasil, de Arxentina, raparigos novos. Foi fascinante e foi moi interesante coñecer a Amancio Ortega. [Curiosamente, os dous naceron o mesmo día: o 28 de marzo de 1936].
-Que escritor galego abriulle a luz?
-Valle-Inclán, sen ningunha dúbida; é un escritor que admiro moitísimo, tiña unha gran fantasía, unha gran imaxinación.
-Tirou algunha vez unha novela ao lixo?
-Pois non, porque eu antes de empezar unha novela estudo moito o tema, doulle moitas voltas; o que refuguei son proxectos, pero unha vez que comezo a traballar xa non renuncio, continúo, continúo ata que remato.
-Poderemos descubrir algún día algún manuscrito oculto por aí?
-Os meus están todas na Universidade de Princeton, pero non sei, deixarei seguramente cousas inéditas, deixarei algo, pero como agardo vivir moitos anos aínda…
-Que muller que escriba en español merece conseguir o Nobel?
-Eu creo que o Nobel o deben conseguir os grandes escritores, homes ou mulleres, cotas non debe haber nin no Nobel nin en nada máis. Creo que as mulleres e os homes somos absolutamente capaces de ser grandes escritores, enxeñeiros, médicos… e tamén de ser moi malos enxeñeiros, malos médicos, escritores.
-Non ten ningunha en mente, entón?
-Non hai que ter prexuízos. Home, a min gustoume que lle desen o Nobel a Virginia Woolf, persoa á que eu admiro moitísimo, unha grandísima escritora, creo que aí fallaron. Deberían haberllo dado a Isak Dinesen, outra grandísima escritora que debeu ter o Nobel. Pero a min eses prexuízos…
Eu creo que hoxe en día eses prexuízos van desaparecendo, xa de feito o Nobel recoñeceu a escritoras importantes, así que agardemos que pronto llo dean a unha. O máis importante é que sexa un gran escritor o que reciba o Nobel, non un mediocre.
-Escribe a diario e de xeito metódica. Ten algunha clave para saber que un libro vai ben?
-Sei que vai ben porque se non remato a novela, a novela remata comigo [risos]. Esa é a sensación que teño, entón xa sei que a novela rematou, que non podo seguir traballando.
-Pero non é definitiva no seu arranque unha primeira frase, unha idea determinada…?
-Non, non, non, nun momento chego a unha especie de saturación e iso quere dicir que xa non vou poder seguir enriquecendo a novela, que vou comezar a empobrecerla e é o momento de parar.
Vargas Llosa explica con detemento ese proceso cando a decana da Facultade de Filoloxía da UDC, María Jesús Lorenzo, pregúntalle sobre o nacemento das súas novelas na entrevista que lle fixo no seminario. «Antes de empezar a escribir fago moitas notas e esquemas, que xeralmente non respecto. Daquela a novela é fundamentalmente para min unha cuestión de traballo. Escribo primeiro un borrador, que é o que máis traballo me custa, e ese borrador é unha loita contra a inseguridade de que esa historia nunca se vai a levantar, de que vai ser letra morta, e que venzo coa constancia e a tenacidade. Ese borrador é moi caótico, pero sei que cando acabe esa primeira parte, esa especie de magma, empezarei a pasalo moi ben», confesa o escritor.
«Na segunda versión teño a seguridade de que a novela está aí, ten que ser moi coidadosa desde o punto de vista da estrutura e o tempo», explica. E cando aborda a linguaxe? «Nesa terceira e xeralmente última versión», responde . «A linguaxe para min significa fundamentalmente cortar e eliminar adxectivos. Din que Raimundo Lida, un gran mestre, nas súas clases de Literatura de Harvard sempre comezaba dicindo aos estudantes: 'Os adxectivos hanse feito para non usalos', pois esa máxima a teño eu sempre presente cando comezo a corrixir».
Pero Vargas Llosa ten fe no valor das palabras para modificar a realidade, tal e como evidenciou no seminario a profesora Concepción Reverte: «Para Vargas Llosa a literatura é lume, el escribe e opina sobre calquera tema porque, como o excelente narrador que é, non pode deixar de observar para reflexionar. Escribe contra todos os nacionalismos e é recorrente na súa obra o personaxe do fanático; con todo, é un autor peruanísimo, que demostrou intensamente o seu amor por Perú. Critica os excesos do nacionalismo e é un fervente defensor do patriotismo en toda a súa obra».
«Mario escribe contra a desdicida -reflexiona Juan Cruz- e é unha especie de Sastrecillo Valente que vence a soidade e a neurosis que lle produciu perder o paraíso da súa nai, cando o seu pai regresou despois de abandonalo antes de que nacese. Mario creuno morto ata que tivo 10 anos, e que o seu pai volvese coa súa nai e internáseo nun colexio a esa idade marcouno dun xeito terrible. Escribir é para el un xeito de salvarse». «Escribir é a miña natureza -confesa o autor en O peixe na auga-, se non escribise, voaríame a tapa dos miolos. Quero ter aventuras máis interesantes das que vivín, xamais renunciaría a ese desexo». O novelista Vargas Llosa acada, con todo, o ritmo da narración da poesía que lía a súa nai, que tiña como libro oculto no seu mesilla de noite, Dez poemas de amor e unha canción desesperada de Pablo Neruda. «O seu avó líalle no alto poemas de Campoamor e de moitos outros autores -explica Marie Madeleine Gladieu- e esas sonoridades armoniosas, esa voz do cariño é a que sensibiliza ao futuro escritor».
-E cando se sentiu escritor por primeira vez?
-Creo que de verdade cando a miña novela A cidade e os cans foi traducida a dez linguas distintas. ¡Non podía crelo!
Esa novela halle reportado algunhas anécdotas simpáticas con respecto á censura, tal e como revelou Vargas Llosa no seminario da Coruña: «Na URSS no ano 65 cortáronme 40 páxinas, fun reclamarlles e respondéronme: 'As barbaridades que suceden na súa novela non pode lelas o público ruso, unha esposa nova non podería mirar aos ollos do seu esposo, se nun libro que está a ler ¡fornican os personaxes cunha galiña! Para nós é inaceptable'». Claro que na edición sueca desa obra os cadetes de Leoncio Prado, en lugar de prender cigarros, prenden cigarros de marihuana. «Fun a falar co editor sueco e el levou unha gran sorpresa -indica Vargas Llosa-, entón o tradutor deunos unha explicación marabillosa: ‘¡Como ocorren tantas barbaridades nese colexio, crin que fumar non eran só cigarros e por iso introducín a marihuana!'. En esa época ¡nin sequera nós sabiamos que existía a marihuana!», apunta o escritor.
-Ademais de ler e escribir, que lle fai feliz?
-Moitas cousas na vida, eu son unha persoa que goza da vida moitísimo. Gústanme os deportes, gústame a comida; a bebida non, salvo o viño. Unha vez das moitas que estiven en París, púxenme enfermo e o médico díxome que nun mes non probase nin gota de alcol. E díxenlle: «Mesmo o viño?». E contestoume: «O viño non é alcol». «Que é entón?», repliquei. «O viño é a civilización», respondeume.
«Aprendín a ler aos cinco anos. É a cousa máis importante que me pasou na vida -aléntanos Mario Vargas Llosa no seu Eloxio da lectura e a ficción-»; por iso como el conclúe: «Temos que seguir soñando, lendo e escribindo, a máis eficaz xeito que teñamos atopado de aliviar a nosa condición perecedoira, de derrotar a carcoma do tempo e de converter en posible o imposible».