Seis escritoras africanas que deberías ler

FUGAS

Tan lonxe e tan preto. A esa distancia relativa sitúanse estas narradoras que, coas raíces afundidas no África negra e as ramas estendidas por Norteamérica e Europa, cativan coas súas historias de pracer e dor, de desigualdade e identidade, de xenofobia e de medo

01 ene 2019 . Actualizado ás 09:41 h.

Se na maioría dos mitos da creación do mundo, a muller está na orixe de todos os males, hai un relato oral africano que di que as mulleres vivían nas estrelas, se compadecieron dos empobrecidos homes da Terra e, ao tratar de levar amor e harmonía ás súas vidas, foron traizoadas. Esa traizón mitológica, que serviría para explicar tantas cousas hoxe, pode sentirse como unha corrente de aire a través da literatura moderna africana escrita por mulleres, que desde un feminismo propio, que moitas veces renega do occidental, pugna por acabar coa desigualdade sacralizada polas tradicións, por reclamar o dereito das mulleres a desenvolverse de forma autónoma e por denunciar a persistencia dese campo de batalla que segue sendo hoxe, dentro e fóra de África, o corpo feminino.

Autoras nadas a mediados do século XX, como a nixeriana Zaynab Alkali (Gongola, 1955), a surafricana Lindsey Collen (Mthatha, 1948) ou a senegalesa Ken Bugul (Louga 1948) transitaron este camiño ao longo das últimas décadas, durante as cales a senda se ha ir transformando nunha encrucillada á que chegan e da que saen, ademais do feminismo e a identidade africana, os conflitos propios dun mundo globalizado e postcolonial no que, por exemplo, unha nena pode vivir nunha barriada marxinal do África subsahariana sen zapatos ou cun calzado pésimo made in China e cantar coas súas amigos cancións de Lady Gaga.

Esa nena é precisamente Darling, a protagonista de Necesitamos nomes novos, novela da zimbabuense NoViolet Bulawayo (Tsholotsho, 1981) que este ano publicou en español Salamandra e que chega avalada por unha zumenta lista de distincións, entre elas a de finalista do Premio Man Booker. Bulawayo, criada en Zimbaue e residente agora nos Estados Unidos, forma parte desa nova xeración de escritoras nada nos anos setenta e oitenta e formada entre Norteamérica e Europa, que ten o seu expoñente máis visible na nixeriana Chimamanda Ngozi Adichie (Enugu, 1977).

Tras o seu debut no 2003 coa flor púrpura (traducida tamén ao galego por Rinoceronte Editora como Ou hibisco púrpura), Adichie desenvolveu unha carreira literaria sobresaliente con títulos como Medio sol amarelo (2006) e Americanah (2013), traxectoria que avanza entreverada indisolublemente cun feminismo militante que a levou mesmo a coarse nun videoclip de Beyoncé, que incluíu en Flawless un fragmento do seu discurso Todos deberiamos ser feministas, convertido tamén en libro.

Na universidade norteamericana arrincou tamén a súa carreira a ganesa Yaa Gyasi (Mampong, 1989) que publicou no 2016 a súa primeira novela, Volver a casa, xestada durante unha viaxe de regreso ao seu país, do que saíu cando tiña só dous anos, e no que percorre a historia dos seus antepasados desde o África esclavista do século XVIII ata o Estados Unidos do século XX.

Alén do océano, entre Sudáfrica e Inglaterra, botou a andar a prosa de Kopano Matlwa (Pretoria, 1985), médica de formación que levou ao seu breve e brillante Florescencia, a súa última novela, a súa experiencia de nena que soña con ser doutora na Sudáfrica postapartheid. Como décadas antes fixera a tamén surafricana Bessie Head (Pietermaritzburg, 1937), Matlwa retrata o racismo negro e a xenofobia da poboación surafricana cara ás persoas de cor procedentes doutros países do continente á vez que explora os desenganos e as expectativas nunca cumpridas dos mozos que, como ela mesma, naceron e creceron nun país teoricamente libre que, con todo, mantén abertas as feridas da segregación racial.

Crúa, como as vivencias da protagonista de Florescencia , é a historia de Memory, a voz narradora da primeira novela de Petina Gappah (Copperbelt, 1971), avogada e escritora zimbauense que iniciou a súa carreira literaria escribindo relatos sobre o seu país de orixe. Na súa última obra, que lle valeu o recoñecemento internacional, O libro de Memory, profunda na memoria dunha muller albina vendida cando era nena e que repasa a súa vida nun cárcere onde cumpre condena por asasinato.

A última e máis veterana desta selección é Aminatta Forna que, aínda que nada en Reino Unido (Aberdeen, 1964), criouse desde os seis meses en Serra Leona, de onde é orixinario o seu pai. Cunha sólida carreira tanto literaria como xornalística, desenvolvida en Europa, Forna emprendeu tamén nas súas obras o camiño de regreso a África con títulos como O xardín das mulleres ou A memoria do amor, pero transcendeu ademais as fronteiras da súa terra de orixe para explorar conflitos netamente europeos, como o da Croacia que cicatriza tras a guerra dos Balcáns. Fíxoo onde crecen flores silvestres, considerada como unha das mellores novelas do 2014.

Seis propostas de lectura

«florescencia», kopano matlwa

Editorla Alpha Decay. Páxinas 128. Prezo 16,90 euros

Os soños rotos da Sudáfrica ‘postapartheid'. Masechaba é unha moza médica surafricana torturada pola insatisfacción duns soños cumpridos que nada teñen que ver co que imaxinaba de nena. A violencia, a xenofobia, o suicidio e unha fe traizoada tecen a súa existencia na Sudáfrica posterior á segregación.

«medio sol amarelo», Chimamanda Ngozi Adichie

Editorial Random House. Páxinas 544. Prezo 14,90

Érase unha vez Biafra. A guerra civil nixeriana é o pano de fondo desta novela maxistral pola que discorren as vidas de dúas irmás, formadas na plácida Europa grazas á súa posición privilexiada, que enfrontarán o drama da derrota e a perda, tanto persoal como colectiva.

«NECESITAMOS NOMES NOVOS», NOVIOLET BULAWAYO

Editorial Salamandra. Páxina 256. Prezo 18 euros

A mirada da pequena Darling. A voz dunha nena, que transita coa súa cuadrilla de amigos por un suburbio de infravivendas de Zimbabue chamado Paraíso, narra desde a inxenuidade o drama dunha sociedade rota pola desigualdade, o postcolonialismo e a esperanza nun cambio que non chega.

«VOLVER A Casa», YAA GYASI

Editorial Salamandra. Páxinas 384. Prezo 20 euros

Unha viaxe ás raíces máis profundas. A historia coa que Gyasi debuta na novela avanza desde a costa suroccidental do África do século XVIII, onde a etnia e non a cor da pel determina quen é escravo e quen esclaviza, ata a situación da poboación negra no Estados Unidos contemporáneo.

«O XARDÍN DAS MULLERES», AMINATTA FORNA

Editorial Alfaguara. Páxinas 392. Prezo 18,50 euros

A herdanza dos cafetales. A protagonista deste novela coral viaxe desde Europa a África para facerse cargo da herdanza que lle deixou o seu avó. Ademais do legado material dos cafetales nos que se criou cando era nena, Abie recibirá o tesouro das voces e a memoria das mulleres da súa familia.

 «O LIBRO DE MEMORY», PETINA GAPPAH

Editorial HarperCollins. Páxinas 272. Prezo 18,90 euros

A memoria tras as reixas. «A historia que me pediches que che conte (...) comeza un día de agosto, cando o sol me abrazaba a cara e eu tiña nove anos, e o meu pai e a miña nai vendéronme a un descoñecido». A albina Memory cóntao desde o cárcere onde cumpre condena por asasinato.