Leonardo da Vinci: o verdadeiro rostro do home máis aló do xenio

Presentar ao home de carne e óso coas súas luces e as súas moitas sombras, coas súas vitorias e os seus moitos fracasos para rematar vendo o seu verdadeiro rostro, o que aparece na Tavola Lucana, o autorretrato que pintou Leonardo. Este é o obxectivo da exposición Leonardo da Vinci: os rostros do xenio, segundo o seu comisario, o televisivo e experto na figura do mestre renacentista Christian Gálvez. Explicar como alguén que era fillo ilexítimo, iletrado e con altas probabilidades de ser disléxico, bipolar e padecer déficit de atención, converteuse nun polímata ao que todos admiramos, capaz de «albiscar o futuro e xerar transversalidade entre a utilidade e a estética cunha mente poliédrica, conxugando a arte e a ciencia, que é o que lle fixo grande». E mostrar tamén que a súa non foi unha historia de éxito, como podería crerse, porque «fracasou en Florencia, Milán, Roma e Venecia e só triunfou durante os tres últimos anos da súa vida en Francia». Aínda que, segundo sinala Gálvez cun desbordante apasionamiento cara ao personaxe ao que dedicou anos de estudo e dous libros, «morreu perdedor, fracasado e triste, o último que escribiu foi: ‘Pido perdón a Deus e aos homes porque o meu traballo non ten a calidade que debía ter tido». A mostra fala do xenio, pero «por amais de todo do home». Para Gálvez, trátase de «pór a Leonardo en pantalóns vaqueiros, baixalo da súa xenialidade para velo de ti a ti» e que o visitante «non deixe de ser como el, un neno que desde pequeno ata que morreu, con 67 anos, nunca deixou de preguntarse por que e para que».

Leonardo de Vinci (1452-1519) é o prototipo do xenio, pero sábese pouco do home. Pintor e científico, pero tamén pensador e visionario, enxeñeiro e arquitecto, escritor e escultor, inventor e cartógrafo e moitas cousas máis. Para el, segundo Gálvez, era tan importante a obra acabada como a inacabada e iso e a súa curiosidade sen límites, que lle levaba a acometer múltiples e variados proxectos, explica por que deixou tantas a medio facer. Cando está a piques de cumprirse o quinto centenario da súa morte, esta exposición, que se poderá ver ata o 19 maio, achéganos á súa vida e a súa obra de forma didáctica e orixinal en dous espazos moi atractivos, as súas dúas sedes, o Palacio das Alfaias e a Biblioteca Nacional. O punto forte da primeira é a Tavola Lucana, oculta ata que no 2009 descubriuna o historiador Nicola Barbatelli, considerado o autorretrato que mostra o verdadeiro rostro do florentino e que por primeira vez se expón no noso país. Gálvez sinala que esa obra é de Leonardo con «un 99,9% de posibilidades», aínda que existen expertos que o poñen en dúbida. Na mostra pódense ver todas as representacións de varios artistas das faccións do rostro de Leonardo desde 1519, data da súa morte, ata 1810, que se basean nas que se observan na Tavola Lucana. Pero, en 1810, esa imaxe cambiou cando se recreou o rostro do artista como un ancián de melena canosa e longa barba que perdurou ata hoxe. As probas científicas certifican a autenticidade da Tavola Lucana, segundo Gálvez, a do carbono 14, que data a obra entre 1475 e 1515, raios X ou as impresións dixitais, que coinciden coas que aparecen noutras obras súas. Toda a exposición conduce á contemplación dese cadro, que supón o seu punto culminante, o golpe de efecto que redondea a mostra. Pero hai moito máis.

MESES ENCARCERADO

Un impoñente cubo cos posibles rostros do mestre recibe aos visitantes no Palacio das Alfaias, rodeado polos retratos de grandes personalidades que se relacionaron con Leonardo e a súa obra. Todo iso resaltado coa música do violinista Ara Malikian. Tras os retratos, esbózase a súa biografía, cun pai notario e unha nai campesiña, a súa entrada no taller de Verrocchio, a acusación de sodomía que lle tivo dous meses encarcerado, sen que o seu proxenitor movese un dedo por axudalo, e da que saíu indemne por falta de probas. Un episodio que lle marcou psicoloxicamente, levoulle a ser célibe o resto da súa vida, desde os 24 ata o seu falecemento, supuxo a ruptura definitiva co seu pai e provocou que se marchase de Florencia. De aí séguese o seu periplo por diferentes cidades en paralelo cunha explicación dalgunhas das súas obras. En Milán, o pacifista Leonardo traizóase traballando como enxeñeiro militar dos Sforza e logo ás ordes dos Borgia. Vaise a Roma, onde é eclipsado por Miguel Ángel e Rafael fronte a «ese tipo raro que se dedica a comprar cadáveres e analizalos». A súa última escala é Francia, onde leva a Gioconda, un cadro sobre o que Gálvez acaba de publicar un libro, Gioconda descodificada. Retrato da muller do Renacemento.

Na planta superior hai reproducións dos seus inventos, como o paracaídas, o planeador ou o tanque, que, grazas a un sistema de realidade aumentada, fai que os visitantes poidan introducirse neles a través dos seus comprimidos e móbiles. Así mesmo, móstranse todos os facsímiles oficiais dos códices de Leonardo. A última cea ten un espazo propio, onde se proxecta un audiovisual con música de James Rhodes. Noutro apartado incídese no seu estudo do rostro humano, que debuxaba ata nos seus máis mínimos detalles, porque, segundo el, era o espello da alma, no sentido do estado anímico. Na Biblioteca Nacional destaca o códice Madrid, dividido en dous volumes, que, como di a súa directora, Ana Santos, «é un dos 23 escritos pola propia man de Leonardo que se conservan no mundo e o único en España». «O verdadeiro rostro de Leonardo está nos seus propios escritos, no que non conta, pódese reproducir perfectamente a súa biografía, non só os aspectos técnicos e científicos, senón os seus pensamentos, as súas ideas, os seus intereses e os seus amores», sinala Elisa Ruiz, comisaria desta parte da exhibición. Esta xoia de incalculable valor, xunto a outras pezas destacables como a reprodución da cabeza do cabalo Sforza, inmensa e impactante, pódense ver no gran espazo central do edificio, que por primeira vez se abre ao público.

---

---

---