«En vaqueiros non me ides a ver cantar na vida»

TEXTO: CARLOS CRESPO

FUGAS

cedida

Parapetada tras os seus sempiternas lentes escuras alborotó a copla e a canción popular. Daquilo pasaron 30 anos pero Martirio segue hoxe desbordante de inquietude. Esta noite actúa xunto á Orquestra de Jazz de Galicia

03 ago 2018 . Actualizado ás 05:05 h.

Converteu a copla nunha rebelión e os casposos ornamentos do vestiario da España negra en complementos de vangarda. Transgredir era para ela algo máis que unha vocación. Era o modo de articular e expor un discurso musical, estético e cultural que transcendeu no tempo. Talvez ningunha icona daqueles vertixinosos e mitificados 80 resistiu o paso dos anos como o fixo Martirio (Huelva, 1954), unha representante iluminada de toda unha xeración de artistas que buscou un xeito diferente de cantar e de tocar, de ser e de estar. Tres décadas despois a artista non renega do seu afán vital de ir sempre por libre e un paso por diante. Enfrontándose valente e serena ao caudal de ingratitud que case sempre iso implica.

Non atopei de Martirio definición máis fermosa e certeira que a que dela fixo o seu fillo, o tamén músico Raúl Rodríguez: «Hai xente que acende a luz cando o cuarto aínda está escuro e aínda ninguén se atreveu a pór un pé dentro».

-Aí queda iso, non?

-É que Raúl é un tipo excepcional. É o grandísimo orgullo da miña vida. Eu ás veces digo que creo que nacín só para ser a súa nai.

-Identifícasche nas súas palabras?

-Si, nunca lle tiven medo aos cuartos escuros. O que non me gusta é pisar pegadas. Prefiro os terreos virxes aínda que haxa moitas ramas e moita follaxe polo medio. O meu sempre foi abrir camiños e nunca me importou, ao contrario, que outros os utilizaron para avanzar.

-Cumpriches tres décadas de carreira. Pódeche ás veces a nostalxia?

-Non, non teño ningunha nostalxia. A nostalxia xa non é o que era (ri). Teño uns recordos marabillosos. Pero teño algo mellor que iso. Neste momento podo presumir de ter un traballo profesional ben feito. E feito cos mellores. E sobre todo podo presumir de non venderme nunca. Tiven que pagar un prezo por iso, pero foi soamente económico. Pero grazas a iso teño a mesma liberdade que cando empecei. Fago o que quero. E o que non quero, non o fago. Nin por diñeiro, nin por fama, nin por ná.

-Dis que as lentes e o peite danche superpoderes.

-Si, si. Porque eu son unha persoa moi tímida pero en canto póñome o traxe tiro para adiante con moita máis seguridade. En vaqueiros non me ides a ver cantar na vida.

-Nos 80 atrevíchesche a transgredir algo tan sacro en España como era a copla Que che interesou do xénero?

-Os sentimentos máis reprimidos pola ditadura estiveron expresados de forma moi enxeñosa nas coplas. E grazas a elas abrir a mente de moita xente. Nese sentido creo que o tratamento que se lle deu á copla durante o franquismo veulle moi ben. Pero quitarlle ese sambenito tamén foi marabilloso. Dunha das cousas das que máis orgullosa me sinto é de ter achegado ese indiscutible tesouro da música popular a moita xente que ata entón tiña prexuízos respecto da copla.

-Agora resulta que cantar copla pasou de ser en grao sumo rancio todo o máis moderno.

-Si, pero a condición de que lles deas a túa propia personalidade e achegas algo novo. Porque para facer os movementos e os melismas da voz que xa fixeron as grandes... non ten sentido.

-Nos anos 70 formaches parte do grupo Jarcha. Que che parece que, case medio século despois, desde determinados sectores políticos e sociais estéase de novo reivindicando aquela formación?

-Teño unha pena moi grande con que non saian a cantar porque cantidade de xente se acorda deles. Fixeron un disco precioso hai dous anos con textos de Miguel Hernández pero practicamente ninguén o ten. Eu bótoos moito de menos. Non volveu a saír un grupo así, tan unido ao pobo, cunhas voces tan bonitas e que reivindique a poesía e a música popular.

-E da música galega actual, que coñeces?

-A miña amiga Uxía, por suposto. Mercedes Peón, Rosa Cedrón... Mónica de Nut encántame.

-Todas son mulleres...

-É que é con elas con quen teño máis confianza e máis proximidade. Pero tamén me gusta moito, por exemplo, o que fai Xabier Díaz.

-En varias ocasións heiche escoitado dicir que «o fermoso nunca foi doado».

-Ah, si, por suposto. Iso é un axioma. Cada vez que vexo que hai moitas dificultades cunha cousa á que lle teño moita paixón dígome, “tranquila, pouquiño a pouco, pero pa'lante, porque nunca foi doado o fermoso”. E cúmprese.

-Foi a música quen che fixo libre?

-Si. Poder dedicarme á música, poder estar namorada da música hame feito e ségueme facendo libre.