A Coruña é un bum, está entre as cidades con máis trafego literario, no top 5 das máis visitadas polos autores en xira. A cultura é dinámica de Santiago a Pontevedra, aire fresco, ti a ti coa xente. Abren librerías. Hai unha rede que crece. Voces novas. Autores de primeira que veñen vernos. Algo se move... ¡Eles!
20 abr 2018 . Actualizado ás 11:48 h.Le e deixa ler, di a bolsa que leva ao ombro Lorena Bembibre, O nas minchas, lectora vocacional á que seguen na Rede 14.200 persoas. «Os lectores somos a resistencia -asegura-. Ler é militar na cultura. Penso que a literatura é o único que nos pode salvar... Noutros ámbitos das redes, como a moda, é todo poñerse verdes. No do libro é outra cousa: compartir. O libro crea lazos, amizades».
As letras son tendencia na Coruña, en ebulición literaria cunha rede de profesionais que están a tender pontes entre mundos, lectores e libros. «Non é só unha sensación. A Coruña está vivindo un momento real de dinamismo do libro que compararía co caso de Córdoba ou Granada anos atrás. Hai un caldo de cultivo, están pasando cousas...», afirma a poeta Yolanda Castiñeiro, alento que sostén o ciclo Poetas Dei(n)versos, o taller de tradución da Illa de San Simón e o Ponte Poética, con que abrir boca a versos esta fin de semana en Pontevedra de cara ao 23 de abril.
Na Coruña sae o sol todos os días para os libros. Ás veces ata hai que escoller plan literario entre varias propostas atractivas. Esta é unha cidade no top 5 das elixidas polos novelistas en xira, apunta Javier Pintor, outro nome de referencia na que é hoxe a única cidade galega cunha escola de escritura creativa, que coordinan as dous poetas que son o selo Apiario, Antía Otero e Doures Tembrás, que non editan dous libros iguais. «A Coruña ten ademais unha asociación de editores e unhas librarías que están cambiando as maneiras de achegarse ao libro -argumenta Yolanda Castaño-. Hai apostas moi fillas deste tempo, e pequenas editoriais que non son tan pequenas, que suplen con dedicación, mimo, atención e entrega os medios das grandes. E venden. Hoxe nin os grandes son tan grandes nin os pequenos tan pequenos». Aí están Apiario, Chan dá Pólvora, Aira. Ademais, naceron librerías que toman a vez «con forza, e outras que parecían apagarse rexurdiron», di Pintor, coordinador do ciclo literario da Fundación Luís Seoane e dos encontros con escritores que enchen a UNED.
Begoña Varela, que ha recetado literatura a varias xeracións e vivido primeiro o esplendor do mundo do libro nos 80 («con colas para pagar o día de Reis, ¡era unha festa!») e logo sufrido a crise do 2009 aviva hoxe o lume lector en Lume . «Hai unha cita de Bolaño que vén dicir algo como que hai cousas que se acaban. Os libros son finitos, os encontros sexuais son finitos, pero o desexo de ler e de sexo é infinito, non se acaba. Os que veñen detrás van ter esas ganas», di Begoña, que conta que, no posfranquismo, en Molist vendíanse libros baixo corda e como a Lume guindáronse cócteles molotov. «Foron librerías que romperon unha lanza pola liberdade de expresión», sinala. Hoxe os tempos son outros, e as librerías están con eles.
«Antes as librerías eran outra cousa, un mundo máis pechado. Xente que empezou a traballar moito antes que eu, se cadra nos anos 40, diríache que as librerías eran case templos nos que os libros non estaban ao alcance de todo o mundo. Afortunadamente hoxe, o libro é algo ao que todo o mundo pode chegar. E iso é marabilloso, que co tempo o libro háxase convertido en algo ao alcance de calquera persoa», valora a libreira de Lume.
Das mozas Moito Conto e Berbiriana oíron falar todos os que viaxan co mapa de librerías molonas na man. Hai conversacións que só podes ter en Moito Conto, onde sempre coincides con alguén, e libros que só atoparás en Berbiriana. «Nós eramos devoradoras de libros -cuenta Cristina Barbeito, que montó la librería-café Berbiriana con Alejandra de Diego-... E anos atrás vimos que aquí cando ías por un libro que ficharamos nas nosas librarías de referencia doutras cidades non o había. Nós temos claro que hai que estar coa xente, e tamén queriamos complementar, achegar libros de editoriais máis pequenas. Ter en Berbiriana a autores e autoras que admiramos é un agasallo para nós».
Elas
As letras teñen boa imaxe. E xénero. Elas. Son sobre todo mans de mulleres as que moven e sosteñen o mundo do libro na Coruña e en Galicia. «Hai que pór en valor a figura da libreira, esa sensibilidade especial das mulleres cara aos libros. A figura da muller no mundo do libro, desde a escritora á libreira», insta Begoña Varela.
Outra libreira de premio é Esther Gómez, de Moito Conto -con galardón Smart Commerce da Xunta e un don para atraer a todo tipo de xente-, quen apunta que unha libreira, un libreiro, debe hoxe ter feeling co público.
Que debe ter ademais unha librería para que a paixón polas letras cadre os números? «Non hai unha receita máxica, pero un libreiro o primeiro que debe facer é ler. As librerías deben ser espazos abertos nos que poder ir cos nenos, nos que un adolescente poida sentirse tan cómodo como o lector ávido. O libreiro é, como o bibliotecario, o intermediario. O libreiro ten que ser ademais escaparatista, xestor de redes sociais, xestor de recursos humanos e, por suposto, prescritor de libros. Estar atento a todas as tendencias do mercado! E elixir ben, asumindo riscos», sostén Esther. A vocación é un poema. Hai un bum lector, clubs que non se perden unha cita cos libros, librerías como libros abertos, bibliotecas que che acollen con cafés con letras. Persoas, nomes propios, que rompen con valor inercias mortais. E unha necesidade palmaria, que sinalan Yolanda e Cristina: apoio institucional. «O apoio das institucións á produción artística, á creación, é necesario para que o movemento social teña forza. Se non hai ese apoio, iso lanza unha mensaxe á sociedade», manifestan.
A boa literatura tamén se asoma a Instagram. «Na Rede atopas xente reflexiva, un libro é un acto íntimo que despois podes compartir. Niso axudan as redes. A escritora Laura Ferrero dicía, cando estivo na libraría, que se sentía feliz de desvirtualizar caras, que a xente que se coñece a través dos libros por Instagram non decepciona. É algo que tamén sabe Sira...», comenta Esther. «Se te reflictes na Rede de verdade, es a mesma que no mundo real pero chegando a máis xente. A biblioteca pública é un servizo esencial, e así está recollido na lexislación -afirma Sira González, que leva as redes sociais das bibliotecas coruñesas e distínguese na prescrición de cómics-. A Coruña ten unha rede de bibliotecas que se amplía con autores, libreiras, lectores empedernidos. O lema é este: achegar o libro perfecto á persoa no momento no que o necesita».
En Santiago a diferenza é un valor en alza. Numax -un cine, unha librería e un laboratorio de creatividade que sosteñen Ramiro Ledo, Irma Amado, Pablo Cayuela, Carlos Hidalgo, Antonio Doñate, Xan Gómez, Mariña de Toro , Olalla Cociña e Margarita Ledo- é un exemplo, un proxecto empresarial que florece en Santiago sobre todo na primavera, estación de libros novos. «Cando traballabamos por separado, viviamos nunha situación laboral inestable. Pero eramos moi apaixonados do que faciamos», conta Irma Amado, libreira en Numax, que lembra como callou este proxecto á parte en Galicia en torno ao 23 de abril do 2014. Para o Día do Libro recomenda regalar o catálogo do fotógrafo Baldomero Pestana, «como agasallo especial», ou a reedición en Sexto Piso do coleccionista, thriller psicolóxico de John Fowles.
«Só hai dous tipos de proxectos culturais -subraya Irma-, os que deben ser viables e os que poden permitirse non selo... A nós vainos a vida nisto. O noso compromiso emocional é forte. Nós nunca renunciamos a movernos no que nos gusta, no gume, no amor polas cousas, con verdadeiras accións kamikazes dende o punto de vista da viabilidade! Pero é o bonito do proxecto. Se non, non tería sentido», asegura.
Hoxe os novos talentos da poesía galega atopan unha saída, unha ponte co público en Chan dá Pólvora, editorial e librería que abren outras vías. A relación entre elas? «Son como dúas mans que cooperan, que traballan polo mesmo, quérense ben!», afirma o poeta a cargo de a librería, Quico Valeiras. Para regalar o Día do Libro, recomenda Camuflaxe de Lupe Gómez, «que lle dá un pouso familiar a política, e onde a figura da muller ten un peso moi importante», e Conversa Ultramarina, unha carta de Lois «impregnada de poesía». Pereiro Non podía ser doutro xeito tratándose de Lois Pereiro, tampouco de Chan dá Pólvora, que conta na editora co faro nas letras de Galicia que é desde hai tempo en tantas cousas Antón Lopo, gañador do Premio Manuel Lueiro Rey co poemario Corpo.
«É necesario que haxa proxectos que brinden a oportunidade de ter espazos especializados na nosa arte dá poesía», valora Quico.
Unha pioneira en plena crise
Mercedes Corbillón, pioneira en levar á práctica o concepto de librería fresca, orixinal, distinta en Galicia, dá a cara de cara ao 23 de abril -día que invita a converter nunha festa ao grande con xente, libros e flores- por Salvaxe Oeste, de Juan Tallón; «é un libro moi bo, divertido, e político. Estás a ver no telexornal o que pasa con a Cifuentes e les a Tallón ¡e ves o mesmo! Eu son moi tallonista». Os libros son divertido, a filosofía de Cronopios. «O noso é un éxito de imaxe, os números son outra cousa...», di ela. Pero saen ou non saen? «Temos a obrigación de ser rendibles. Isto non é un capricho», responde Mercedes en liña cos outros libreiros que entrevistou Fugas.
O seu gusto para os libros é un riso contaxioso. E a realidade, que a librería que montou cos seus irmáns Anxo e Margarita cumpre xa nove anos en Pontevedra. «Abrimos en plena crise e viñamos dun fracaso, o da empresa inmobiliaria que tiña o meu pai. Sempre dixemos que cambiamos os ladrillos polos libros. Tiñamos esa idea, como lectores tolos que eramos, de que talvez cabía unha librería diferente. E fixémolo. Queriamos identificar o libro con alegría, diversión. Sacalo do armario». Cronopios foi unha revolución que deu popularidade a esta librería moito máis alá dos círculos do libro.
Mercedes Corbillón está moi en sintonía con Javier Pintor e Esther Gómez. «Moitos dos autores de primeira fila que viñeron a Cronopios son os que trouxo Javier aos seus encontros literarios na Coruña. Os libros conéctanche con xente interesante e moi xenerosa», asegura Mercedes . «O marabilloso de ser libreiro é que as túas recomendacións ¡funcionan! Pídesme outra recomendación para o Día do Libro? O reto é recomendar un que lle poida gustar a un lector avezado e a outro que le un libro cada tres meses. E iso pasa, por exemplo, coa cor do leite, de Nell Leyshon, e coa uruguaia. O seu autor, Pedro Mairal, estará o 10 de maio na Coruña, e o 11, en Santiago, unha flor para esta primavera que Cronopios gañouse con Moito Conto. «A uruguaia é unha recomendación para todos. Tan doado de ler pero non doado de escribir...», aprecia Mercedes .
Trama de premio
Long Play. Lois Pérez. Xerais. Esta é a recomendación para o 23 de abril de Trama, primeira librería de Galicia co selo de calidade de Cultura. «Lois Pérez é un poeta moi bo, rocanrolero», reseña Carlos, que sostén Trama, tan literaria como aberta, con Begoña, Rosa, Yolanda e Liliana. Se Aira dás Letras é parada en Ourense e Versus en Vigo, esta ruta ao pasar por Lugo entra en Trama. «Nacemos coa idea de ser unha librería aberta, na que a xente poida gozar os libros», conta Carlos. Trama é tamén o seu club de lectura, que sostén que a literatura galega é un patrimonio. «O club de lectura é un exemplo de como meter a cidade dentro da librería», afirma o libreiro.
«Os libreiros temos que estar coa xente. E tamén nas redes, aínda que talvez nós as coidamos menos do que deberiamos... En realidade, a rede social máis potente é a que vén aquí todos os días. Moitos dos nosos clientes son amigos», asegura quen advirte que os libros forxan amizades divertidas que se cultivan. «Ao redor do libro fanse moitas cousas. Hoxe moitas presentacións xa non van da ver que me van contar', senón que son unha celebración. Un ‘Eu escribín este libro e veño celebralo contigo'», di. Compensa ou non ser libreiro? «Se che queres facer rico, busca outro negocio, dicíanme cando abrimos... A nós compénsanos porque aspiracións económicas non temos demasiadas, jajaja, pero ser libreiro é un traballo bonito». Pódense/deben tocar os libros?, pregunto pensando nos tempos nos que os bos libros rehuían aos nenos pequenos. «Claro. Ás veces oes iso de ¡Non ‘toques!'. Hai que tocar... con coidado», di Carlos. Están rifados o comercial e o bo gusto? «Non. Esgotamos o libro de César Brandon, o gañador de Got Talent. Iso é positivo -di-. Que entren os mozos en cuadrilla preguntando por un libro é bo. Que lean, que toquen, que sigan lendo». Crecendo nos libros e na vida, que non sería VIDA sen letras.