O Derby de Santiago acaba de pechar. O de Vigo foi unha referencia durante case medio século con música en directo e «aqueles bocadillos a 30 céntimos e o café exprés a dous reais», escribiu Gerardo González Martín. O de Ferrol, reformado fai un lustro, quere ser referente con cafés, copas e actuacións
05 jul 2020 . Actualizado ás 05:05 h.Café só, cunhas gotas de leite frío, nunha cunca de cristal que non estea quente... Ante unha cámara de televisión varios clientes van contando as case infinitas formas que hai de pedir un café. Os autores da reportaxe achéganse a un paisano sentado nunha mesa, só, cun café ao seu lado e concentrado na lectura do xornal. Pon cara de sorpresa ante a pregunta sobre como lle gusta o café e responde sen dubidar: «A min dáme igual: o café é para o periódico». Esa cunca é para acompañar a lectura da prensa e o seu contido é secundario. Talvez suceda algo similar con esas cafeterías singulares nas que tomarse un café supón moito máis.
Así ocorría no Derby de Santiago, aberto en 1929 e que acaba de pechar. Ou no Derby de Vigo, que pechou tras o axitado 1968, despois de case cincuenta anos aberto; pouco antes do inicio deste século era lembrado coa exposición O Derby. Algo máis que un café. [Ao acabar a guerra civil pasou a chamarse Imperial durante un tempo porque non se aceptaban nomes estranxeiros, aínda que acabaría recuperando a denominación orixinal]. E no Derby de Ferrol, aberto en 1933, onde se seguen despachando cafés para tertulianos abacelados nas súas mesas de mármore branco e rodeados de escenas de carreiras de cabalos; ese é a orixe dun nome único para estes tres singulares cafés galegos.
Derby é un termo que a RAE castellanizó en 1992 como «atopo xeralmente futbolístico entre dous equipos da mesma cidade ou de cidades próximas». Con todo, a historia conta como en 1780, na localidade inglesa de Epsom, sir Charles Bunbury e o Conde de Derby decidiron pór en marcha unha nova competición para os cabalos máis rápidos do Reino Unido. A forma de decidir o nome foi lanzando unha moeda ao aire. Saíu Derby, aínda que aquela primeira carreira a gañou Diomed, o cabalo de Bunbury. A competición, o Derby de Epsom, é un referente hípico, segue celebrándose cada ano a principios de xuño e o termo quedou asociado ás carreiras de cabalos en todo o mundo.
Ese foi o nome, Derby Bar, co que o 21 de novembro de 1921 inaugurouse na Praza de Urzáiz de Vigo, coñecida logo como Praza da República, un local que se anunciaba como «casa de lunch, café e cervexería». Así o relata Gerardo González Martín no catálogo da mencionada exposición onde ten un especial protagonismo Albino Mallo García, natural do municipio leonés de Murias de Paredes que emigrou a Arxentina, onde chegou a ter a súa propio local de hostalería antes de regresar para instalarse en Vigo.
Conta González Martín como Mallo, «nalgunha evocación que fixo dos seus primeiros tempos, lembraba aqueles bocadillos a 30 céntimos [de peseta] e o café exprés a dous reais». O dono do establecemento comentaba que «o público non estaba acostumado ao café con espuma, e algúns preguntaban se o que serviamos era chocolate». O hostaleiro tamén introduciu os cócteles en Vigo, «o noso home tróuxose da República Arxentina as receitas de tres centenares», destaca Martín.
Música en directo
A música en directo era outro dos atractivos con «o piano no que tocaba o mestre Yepes, acompañando ao violinista Corvino e ao chelo Gandía, os tres de ilustre carreira profesional», escribía Francisco de Pablos. Aínda que «os faladoiros memorables fixeron que o Derby se vinculase á historia da nosa literatura», destaca González Martín. Fernández del Riego era un dos asistentes a devanditos faladoiros e evocaba como «entre os máis asiduos» estaban Valentín Paz Andrade, Carlos Maside ou o pintor Laxeiro. Tamén Alonso Montero relatou que acudían, «cando viñan a nosa cidade, escritores como Valle-Inclán e García Lorca».Ese ambiente cultural foi o que caracterizou tamén ao Derby de Santiago desde que en 1929, Avelino San Luís converteu unha vella taberna nunha cafetería similar ás que había entón en Barcelona ou Madrid. Para iso trouxo mármore de Carrara (Italia) para o mostrador, zócalo de madeira de caoba de Cuba e vidreiras de estilo veneciano, tal e como lle contaba a Marga Mosteiro a dona, Victoria Domínguez. O seu pai, Manuel Domínguez Neto, foi un dos dous camareiros que en 1934 compráronlle o local a San Luís, un empresario que non estaba vinculado coa hostalería.
«As arquitecturas interiores están protexidas desde 1998 polo Plan Especial da cidade histórica», destaca Xerardo Estévez. E apunta: «A urbanística para o Derby o que realmente buscaba era gardar o seu espírito. (...) Esa vai ser a clave do novo Derby. Non só consiste nun proxecto empresarial ou nunha reprodución melancólica do que había. É máis. Intuír, deseñar, promocionar unha nova forma de estar para este século».
O de Ferrol, innovando
O que se renovou para este século é o Derby de Ferrol que fai un lustro era sometido a unha reforma que respectou detalles como a barra en forma de ferradura. É unha das características dun establecemento que abriu en 1933. «Ao principio tamén era restaurante, e eu coñecín a xente maior que lembraba ter celebrado aquí a súa Primeira Comuñón. Despois o local sufriu a reforma de 1961 e xa quedou como café, unicamente», explicaba Pepe Ramos, o dono anterior e agora cliente habitual.
José Naveiras é desde fai cinco anos o propietario do Derby ferrolán cuxa xestión leva Fátima Rodríguez. Ela explica que co covid-19 «de momento van resistindo». «Foi duro pero a nosa idea é facer as cousas ben e seguir resistindo», apunta.
Nesa liña está «ter un bo café e unhas boas copas» e para iso destaca que «temos uns camareiros que están moi implicados». Sinala tamén a asistencia a «cursos para seguir innovando, para facer o que lle gusta á xente e marcar a diferenza: non se trata de facer o mesmo que fan todos». Recoñece Fátima Rodríguez que isto supón «esforzo e traballo» e apunta que entre as iniciativas coas que tratan de marcar esa diferenza está a música en directo, «son concertos que facemos fóra, na terraza, porque dentro non hai espazo para iso». Tamén acolleron algunhas presentacións de libros e de cando en vez dan saída á gastronomía da terra: «Cada certo tempo, cando pode, vén un pulpeiro». Antonte mesmo estivo, achegando un atractivo máis a un local que se mantén vivo porque, como destacaba Pepe Ramos, «hai cafés que gardan as almas, como o sabor deixado polo tempo». Lugares singulares unidos por un nome.