Débora Iglesias : «Galicia e California son zonas moi ricas pero moi vulnerables ao cambio climático»

Será en xaneiro, en menos de tres meses, cando a viguesa Débora Iglesias reincorpórese á súa cátedra na Universidade de California, en Santa Bárbara (EE.UU), tras un ano sabático durante o que a oceonógrafa envorcouse nun libro de recente publicación (The Future of Marine Life in a Changing Ocean -por agora só dispoñible en inglés e en Amazon-) no que resume case tres décadas de coñecemento sobre o medio mariño, coas súas ameazas, variacións na diversidade dos ecosistemas e mesmo, unha análise do custo do cambio climático na seguridade alimentaria. A galega, que tras traballar en proxectos de investigación na NASA ou en campañas oceanográficas por todo o mundo, saltou ao primeiro plano científico no 2008 ao publicar na revista Science un estudo que revelaba, en contra dos dogmas vixentes, que o fitoplancto non contribuía a anular as emisións de CO2, busca agora contribuír a explicar á poboación a urxencia climática e de contaminación do medio mariño. «O océano non ten unha inercia ilimitada», insiste. Desde Vigo, onde puido regresar estes meses, lanza un reto: «O meu soño como viguesa e galega é que a comunidade se converta en pioneira na loita contra o plástico».

-Cales son as grandes ameazas para o medio mariño?

-Entre as principais está, sin duda, a contaminación. Estamos utilizando o mar como un vertedoiro. Hai unha idea estendida de que o océano ten unha inercia e capacidade de recuperación ilimitada, que pode aguantar e rexenerarse, pero nalgúns casos isto non é posible. Hai un exemplo que sempre lle poño aos meus alumnos dos Estados Unidos e que ten que ver co pesticida DDT, moi tóxico e agora xa prohibido, pero que na década dos 70 utilizábase con frecuencia na agricultura. Cando chove, a pesar de que en California iso non sexa moi frecuente, vértese na auga e o gran problema é que, como sucede co plástico, non se elimina. Coas tormentas, pode entrar na columna da auga.

Hai que ser conscientes de que todo acaba no mar, como as verteduras farmacéuticas, e que eliminalo é moi difícil. É necesario tamén pensar na contaminación que poden implicar as limpezas de buques en mar aberto ou nas verteduras de petróleo, como o que ocorreu fai catro anos en California pola rotura dunha tubaxe e que demostramos que aumentou a toxicidade das algas nesa zona.

Desde o meu departamento tamén estudamos o efecto que tiveron os devastadores incendios do 2017 en California, durante os que me evacuaron da miña casa, e as choivas que lles sucederon, con concentracións de bacterias nos océanos. E todo iso unido ao gran problema do plástico. 

-No caso concreto do plástico, e ante unha maior concienciación da poboación, cre que estamos a tempo de salvar os océanos?

-A verdade é que non é moi optimista a situación. Estamos no que xa se coñece como plasticeno, éraa do plástico. Si é certo que cada vez hai máis persoas concienciadas pero estamos producindo unha cantidade de plástico perversa, de entre 300 e 400 megatoneladas ao ano, e iso vai en aumento. Agárdase que se triplique a produción para o ano 2025. E a capacidade de reciclaxe non pode con iso. Tan só unha cantidade moi pequena recíclase.

Ademais, o medio está moito peor polo que non vemos, os nanoplásticos e os microplásticos, que polo que vemos. O problema co plástico é que se bioacumula e, cando pasa dun organismo a outra na cadea trófica, se biomagnifica. Todo iso é terrible para os ecosistemas, a pesar de que aínda non se coñecen todos os efectos. 

Un estudo realizado nun supermercado de Nova Zelandia con produtos do mar mesmo alertou de que había xa alimentos con dose non recomendada de plástico.

 -Que se podería facer a curto prazo?

-Necesítanse políticas bastante duras. É importante que as administracións teñan en conta a urxencia á hora de lexislar. É tamén prioritaria unha acción conxunta das compañas. Hai moitas que están a acometer cambios, motivadas tamén por incentivos fiscais ou presionadas polo comportamento de individuos.

E é que o cambio máis efectivo é o que vén desde abaixo, desde a concienciación do consumidor. Asumir certos hábitos cotiáns ou negarse a comprar produtos envasados de certo xeito. Eu veño de California, onde hai un estigma social con alguén que leve unha bolsa de plástico a un supermercado. En Alemaña, onde vivín un tempo, xa ninguén as levaba hai 25 anos. 

Hai pouco entrei nunha biblioteca pública de Galicia onde me ofreceron unha bolsa de plástico para o paraugas, algo que considero irresponsable hoxe en día. Pedín un formulario para presentar unha queixa. Se iso non o fai unha persoa soamente, se iso o fan dez ao día, convértese nunha dor de cabeza e conseguirá que se elimine esa práctica. É unha forma de vivir e de dar exemplo.

-Desde a distancia, como ve a situación de Galicia?

-A nivel de contaminación por plástico temos o mesmo problema, senón máis, que noutras zonas porque aquí o seu consumo é moi elevado. De todos os xeitos, non hai que esquecer que as correntes no mar distribúen o plástico por todos os océanos. O mar está conectado, e esa é a marabilla e o problema.

Máis aló diso, Galicia, como California, son zonas que poden presumir de contar con augas moi produtivas e que comparten fenómenos como o afloramento. Por todo iso, é urxente vixiar a problemática ambiental. Son zonas moi ricas pero moi vulnerables ao cambio climático. 

-A urxencia da situación levoulle a reformularse conviccións sobre o xeito de combater os efectos da actividade humana no mar?

-Si, hai uns anos participei nunha das primeiras reunións nas que se debatían solucións para intervir no mar desde a geoingeniería e nese momento era totalmente contraria. Con todo, e se ben aínda non estou involucrada en ningunha iniciativa, non o descarto no futuro porque creo que nalgúns casos se debe intervir se se quere restaurar o medio mariño, sobre todo ante a perda de ecosistemas moi valiosos, como, por exemplo, os corais, que nalgunhas zonas desaparecerán se non intervimos. Hai métodos que son máis agresivos, e cos que non estou de acordo, e outros que menos, que se basearían en reproducir sistemas naturais de forma acelerada.

É unha cuestión ética. Eu como oceonógrafa non podo estar fose do debate porque é demasiado importante o que nos xogamos. Sinto que non intervir é irresponsable. A situación é crítica.

 -Que é peor, o negacionismo ou a indiferenza ante o cambio climático?

-Os dous son terribles pero creo que a indiferenza é peor. Un dos grandes problemas actuais é que nalgunhas comunidades e en moitos países, non hai un sentimento de urxencia a pesar do estado deplorable do medio mariño, nin de valoración dos ecosistemas.

-Tratou no libro de escapar de alarmismos?

Si, creo que é importante non crear falsos alarmismos. Aínda así, foime difícil non describir unha situación moi preocupante. O libro, aínda que está dirixido en principio a estudantes, creo que pode servir a todos aqueles interesados en coñecer o desafío ao que nos enfrontamos ou en saber que é a acidificación  dos océanos (a redución progresiva do pH debido ao dióxido de carbono que xera a actividade humana), por que temos quecemento no medio mariño ou por que os océanos están a perder osíxeno. Explícanse os procesos de base, paso a paso. O cambio faise a través da educación, de concienciar á poboación.

 -Foi fai xa once anos cando o seu nome resoou na comunidade científica internacional ao obrigala a reformular as súas certezas. Como lembra aquela etapa?

-Marabillosa pero con moito estrés. No equipo do Centro Oceanográfico de Southampton traballabamos cos cocolitóforos, que son algas microscópicas unicelulares. Debido á acidificación do mar, a comunidade científica cría que se verían afectadas o aumento de CO2 de tal forma que a capacidade de absorción dos océanos iría en aumento e mitigaríase o efecto invernadoiro. Un estudo que publicamos na revista Science aclarou, con todo, que nalgunhas especies de fitoplancto a resposta podía ser neutral ou mesmo en direccion oposta. Supuxo un cambio de paradigma. Foi a primeira vez que se reportou un organismo mariño que reaccionaba en sentido contrario ao que agardabamos coa acidificación.

Ao principio, e tras obter eses resultados tan opostos ao sostido ata o momento, non os entendía, a pesar de que estaba segura do experimento. Cando me dei conta do conseguido, algo que reformulaba os dogmas cos que traballabamos, non puiden durmir en tres días. Despois, tivemos que lidar durante dous anos con grupos que testaban o que lograramos e con outros que intentaban rebatelo. Foi incrible e fantástico. Nós vivimos para eses momentos. 

-En xaneiro deixa Vigo para regresar á Universidade de California. Cal é o seu próximo reto?

-Máis que un reto, dígoche un soño, un soño como viguesa e como galega. Encantaríame poder ver a un dirixente político que asumise o reto ambiental e convertese a esta comunidade en pioneira na loita contra o plástico, ao estilo de San Francisco, que é a primeira cidade dos Estados Unidos en prohibir as botellas de plástico. Ver a Galicia na vangarda desa loita é unha das cousas que máis me motiva.

---

---