«Galicia é unha zona exemplar na loita contra o lixo mariño pola masa crítica en investigación e pola concienciación do sector pesqueiro»
FAI GALICIA VERDE
Marisa Fernández coordina desde o Centro Tecnolóxico do Mar de Vigo o proxecto europeo CleanAtlantic que busca mellorar as capacidades de prevención, seguimento e eliminación dos residuos mariños no Espazo Atlántico. Subliña o gran coñecemento adquirido que hai na comunidade
03 jun 2019 . Actualizado ás 12:06 h.Madrileña de nacemento pero galega de sentimento e adopción, Marisa Fernández, doutora en Ciencias Químicas e, durante máis de dez anos, coordinadora da rede de Laboratorios de Referencia de Biotoxinas Mariñas da UE, está a cargo desde o ano 2002 da área de Control e Xestión do Medio e dos Recursos Mariños do Centro Tecnolóxico do Mar (Cetmar), un organismo que lidera un dos grandes proxectos europeos sobre lixo mariño, esa ameaza ambiental cada vez máis preocupante. O programa, denominado CleanAtlantic (financiado con fondos FEDER a través do Programa Interreg Espazo Atlántico) ten como obxectivo reducir a presenza deste tipo de residuos no espazo atlántico por medio da colaboración dos principais actores implicados, como profesionais do mar, portos ou autoridades locais, unha implicación sobre a que a experta aclara que se avanzou moito. O proxecto, que coordina desde Vigo a 18 organizacións de cinco países distintos (España, Francia, Reino Unido, Irlanda e Portugal), naceu en setembro do 2017. En agosto do 2020 chegarán as conclusións.
-Como nace CleanAtlantic?
-A iniciativa xorde do Cetmar e é froito dunha traxectoria de traballo de dez anos no ámbito do lixo mariño. Foron varios os proxectos que previamente o abordaron. O primeiro deles, bastante pioneiro e que sentou as bases da implicación do sector pesqueiro e portuario, chamábase Nada pola Borda, que incluíu as primeiras actuacións de recollida e caracterización de lixo mariño coa colaboración das flotas. Despois desenvolvemos 3RFISH, no que se fixo un primeiro diagnóstico dos residuos que xeraban a actividade de ambos os sectores e unha primeira aproximación a posibles alternativas de xestión deses residuos, como redes en desuso, residuos de poliestireno ou pilas. Nun terceiro proxecto, PESCAL, traballouse tamén en organizar algunha campaña dirixida a zonas de acumulación de residuos e en explorar o problema das redes pantasma, abandonadas ou perdidas. Estas tres iniciativas sentaron as bases para lograr unha capacidade de interacción co sector pesqueiro e portuario que, unido ás alianzas xa establecidas con outras organizacións e o coñecemento xa adquirido, permitiunos abordar unha iniciativa de moito máis envergadura e a nivel europeo, como é CleanAtlantic.
-En que ámbitos de traballo céntrase o proxecto?
-Hai unha liña de traballo moi importante que é a de capturar o coñecemento existente en canto a lixo mariña nos cinco países implicados. Para iso estase traballando en recompiar os datos que hai tanto sobre os fondos como de lixo flotante ou na costa así como información sobre o enredo de organismos como consecuencia do lixo mariño. Tamén estamos a recoller iniciativas e identificando a organizacións que traballan en esta problemática nos distintos países. Ademais recompilamos os resultados máis relevantes de proxectos nacionais ou europeos ou aqueles que xeran organizacións con experiencia na temática. A filosofía é pór toda esta información na web do proxecto, a través de mapas interactivos, informes técnicos ou visores, dun xeito clasificado, organizada e amable. Neste momento xa está moi avanzada tanto a recompilación da información como o desenvolvemento desas bases de datos e deses visores que van facilitar o acceso á mesma.
-É tamén básico coñecer a circulación e o destino do lixo mariño?
-Si, outro dos grandes obxectivos de CleanAtlantic é desenvolver ferramentas de modelización para predicilo así como desenvolver mapas de zonas de acumulación, denominadas hotspots e, para determinalas, está a desenvolverse modelos de predición do transporte e do comportamento do lixo mariño. En función tanto dos resultados destes modelos como do coñecemento local por parte dos pescadores, gardacostas ou das asociacións de mergulladores vaise intentar definir coa maior precisión posible zonas de acumulación para que logo poidamos REVISAR intervir nelas e valorar a idoneidade de realizar actuacións de limpeza.
-Neste apartado hai xa algunha conclusión a nivel galego?
-Por agora só temos conclusións xerais, haberá que agardar ao fin do proxecto. Si se sabe que as desembocaduras dos ríos constitúen unha achega moi importante dese lixo que está mal xestionada e que procede de actividades urbanas ou industriais. Son zonas onde imos ter máis acumulación, así como tamén nas bocas das rías. Iso si, non poderiamos destacar Galicia como unha zona especialmente significativa neste sentido. Non ten acumulacións moi relevantes ou destacables en comparación con outras zonas xeográficas.
-Pero, independentemente de que aínda non teña concluído o proxecto, como ve en xeral a situación da comunidade no relativo ao lixo mariño?
-Eu creo que estamos nunha moi boa posición. É necesario destacar as organizacións que desde Galicia realizan investigación mariña, xa sexa o Instituto Tecnolóxico para ou Control do Medio Mariño (Intecmar), un centro punteiro no que se refire a monitorización; o propio Cetmar, un organismo moi dinamizador na colaboración para a realización de proxectos; as universidades galegas; ou o Instituto Español de Oceanografía. Ademais, tamén é moi notable, e importante, o propio tecido produtivo, tanto o sector pesqueiro como portuario, que leva anos moi sensibilizado e traballando para abordar esa problemática e, mesmo, é impulsor de iniciativas para protexer o medio no que traballan, para ser gardiáns do mar. En definitiva, Galicia é unha zona exemplar pola masa crítica importantísima que hai de organizacións e polo relativo a coñecemento, concienciación e motivación tanto por parte do sector, como da administración e da investigación.
Unha acción piloto busca demostrar como nunha comunidade costeira poden implicarse os distintos actores para abordar o lixo mariño
-Hai algunha actividade específica que se estea desenvolvendo por mor de CleanAtlantic?
-Si. Unha das máis interesantes implica ao IES da Illa. Guiados polo Intecmar (un dos socios do proxecto), os alumnos deste instituto están a visitar semanalmente praias que teñen asignadas e, seguindo un protocolo, toman datos ou fan fotografías de zonas de acumulación de residuos. Daquela estas imaxes sóbenas a Instagram. O Instituto Tecnolóxico compara esta captura de información cos resultados dos modelos predictivos do transporte de lixo mariño. Esta intervención combina concienciación e sensibilización cidadá cunha actuación de modelización e de monitorización do lixo. Axustado a iso, desde o Cetmar traballamos coa confraría deste concello arousán para recoller o lixo que veña asociada aos seus aparellos ou que atopen nas actividades de marisqueo. Ademais, empezamos xa a concretar co Instituto Galego de Formación en Acuicultura (Igafa) actuacións de colaboración tanto para identificar zonas posibles de acumulación como actuacións de limpeza. A idea é encaixar accións de pescadores, mariscadores, do Igafa, do instituto e colexio. A meta é realizar unha acción piloto para demostrar como nunha comunidade costeira, moi dependente da pesca, poden implicarse os distintos actores para abordar a problemática do lixo mariño.
-Nota máis concienciación entre os cidadáns?
-Si, por exemplo a resposta e as actuacións que están realizando os estudantes do instituto da Illa son francamente moi entusiastas. Están moi concienciados e son moi creativos. De feito, tivemos hai varias semanas un taller con todos os socios do proxecto europeo no que participaron estes alumnos contándonos a súa experiencia. É francamente exemplar o que están a facer. Ademais, tamén hai que recoñecer a motivación do sector pesqueiro, concretamente das confrarías que están a participar en proxectos deste tipo. O nivel de sensibilización é moi grande. Hai que seguir traballando niso pero é certo que é moi significativo.
-Máis aló de que si se avanzou moito en canto á sensibilización, que máis podemos facer cada un de nós?
-Aínda temos moito que facer no que se refire a como tratamos os nosos residuos domésticos; a xestionalos de maneira que facilitemos que sexan posteriormente reciclados. Tamén temos que dar pasos en canto a intentar reducir os produtos plásticos dun só uso, así como cambiar os nosos hábitos de consumo ou participar en actuacións de voluntariado ou limpeza. É unha problemática ambiental na que, por sorte ou por desgraza, temos moito que facer desde a sociedade civil.
-En abril houbo en Sevilla un congreso internacional sobre o lixo mariño no que se reclamou ao Executivo máis campañas de concienciación Que lle piden os expertos ao novo Goberno?
-A nosa experiencia en traballar tanto coa administración central como autonómica nesta problemática é moi boa. Da central (o Ministerio de Transición Ecolóxica) é moi destacable o traballo que fixo en implementar a directiva marco sobre a estratexia mariña. O Ministerio traballou en desenvolver as actuacións que implica e en capitalizar o coñecemento que existe nas organizacións, xa sexa entre as que se dedican á investigación como as que fan monitorización. Con a consellería do Mar elaboramos no ano 2016 o plan Mar Limpo, destinado a reducir o lixo mariño coa implicación do sector pesqueiro, que vai continuar nos próximos meses e anos a través de distintas actuacións.
O que lles pedimos a ambas as administracións é que se sigan traballando en implementar a lexislación ambiental e en utilizar os fondos que existen para financiar e potenciar este tipo de actuacións.
«Nos portos da provincia de Pontevedra está a desenvolverse un proxecto cun importante compoñente de economía circular»
Máis aló do CleanAtlantic, en xullo do 2018 arrincou, coordinado tamén polo Cetmar, o proxecto galego Marine Litter-Style (ML Style), encadrado na iniciativa Blue Growth da Autoridade Portuaria de Vigo e financiado por Inditex. Nel, e xunto ao máximo obxectivo de reducir o lixo mariño, trabállase tamén para deseñar un sistema de xestión integral dos residuos inorgánicos dos portos pesqueiros, así como estudar as posibilidades de reutilizalos como materias primas para a fabricación de roupa, accesorios ou complementos de moda para a industria téxtil.
Nesta iniciativa, na que tamén colaboran a Autoridade Portuaria de Marín e Ría de Pontevedra, participan barcos de arrastre de litoral da Organización de Produtores de Pesca Fresca do Porto e Ría de Marín e das confrarías da Guarda, Baiona, Vigo, Redondela, Cangas, Cambados, O Grove, Vilanova de Arousa, A Illa e Portonovo. Pescadores e mariscadora destas dez entidades súmanse tamén desde maio ás accións de retirada de lixo mariño.
-Cal sería o máis novo deste programa respecto dos outros postos en marcha desde o Cetmar?
-Este proxecto non só contempla a protección do mar e os seus recursos mediante a retirada de residuos coa participación do sector pesqueiro, senón que incorpora un compoñente importante de economía circular ao estudar as alternativas de aproveitamento e reciclado tanto dos residuos recolleitos polos pescadores e mariscadoras como dos residuos plásticos que se xeran nas empresas que operan na contorna portuaria e as redes en desuso. A participación da empresa JJ Chicolino, cunha traxectoria de moitos anos no desenvolvemento e implantación de procesos innovadores de reciclaxe, é unha fortaleza moi destacable do proxecto.
-Como de avanzado está o estudo e a identificación dos residuos con maior potencial de reciclaxe para o sector téxtil?
-Desde que se puxo en marcha a retirada de residuos coa colaboración da flota de arrastre, está a realizarse unha caracterización cualitativa e cuantitativa dos mesmas cunha periodicidade semanal e unha separación daquelas fraccións con maior potencial de reciclaxe orientada á fabricación de roupa, complementos e accesorios, concretamente as botellas de PET (tereftalato de polietileno) e os restos de redes fabricadas a partir de poliamida ou polietileno. Comezaron xa os estudos de aproveitamento da granza obtida a partir de redes e a partir dos residuos plásticos das empresas portuarias e o feito de que se incorporaron no proxecto as confrarías de Pontevedra permitiranos avaliar a capacidade de recollida de residuos que ten a flota artesanal e os mariscadores e proporcionará materiais adicionais para os estudos de reciclaxe. Os resultados destes estudos estarán dispoñibles nos próximos meses.