No Oceanográfico de Vigo estudan o impacto dos microplásticos no ecosistema: «Estamos a atopalo en alto mar e a grandes profundidades», advirten. O 15% dos peixes da costa española conteñen partículas deste tipo no seu estómago
17 dic 2018 . Actualizado ás 15:21 h.Os refugallos de plástico matan un millón de paxaros e uns 100.000 mamíferos mariños ao ano e estímase que o 80% desta polución provén de actividades terrestres. Dio un informe da FAO, a Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura. Moitos deles son claramente visibles ao ollo humano pero outros, imperceptibles, cóanse silenciosos nas nosas vidas sen que moitas veces sexamos conscientes.
Os microplásticos son partículas inferiores a 5 milímetros de tamaño. Hai dous tipos: primarios, que xa se fabrican con ese tamaño, para un uso determinado (cosméticos ou pasta de dentes). E secundarios, que son os que resultan da degradación ou erosión de plásticos de maior tamaño (un paseo pola praia basta para atoparse cun escenario repleto de bolsas, botellas, etc... que poden rematar converténdose en microplásticos). Pero hai fontes de microplásticos moito maiores nas que nin reparamos, como o desgaste dos pneumáticos ou o po en suspensión das cidades, a famosa boina. «De momento, e nos organismos que estudamos, o impacto dos microplásticos non está a ter efectos importantes pero a longo prazo si podería ter consecuencias sobre os ecosistemas. Desde o punto de vista da súa repercusión na nosa saúde, iso aínda non foi analizado», explica Juan Belas, do Oceanográfico de Vigo. De todos os xeitos, hai que ter en conta que na nosa vida diaria estamos expostos ao plástico a niveis moito máis elevados do que poida supor a inxesta de peixe, do que ademais adoitamos descartar a parte onde se atopan os microplásticos (vísceras, estómago...): «Vestimos con plástico, comemos e bebemos en utensilios de plástico... ».
No Centro Oceanográfico de Vigo levan un lustro estudando os efectos dos microplásticos sobre o ecosistema mariño. «O uso e mala xestión do plástico levou a que nos esteamos atopando este material en zonas onde non debería habelo. É rechamante. Non terían por que conter microplásticos especies que habitan aí. En alto mar e a grandes profundidades», explica Juan Belas, investigador experto en contaminación mariña. Claro que esta situación aínda é máis evidente nas rías, preto de zonas poboadas e industrializadas: «Aproximadamente un 15% dos peixes da costa española ou próximos á liña do litoral contiñan partículas deste tipo no seu estómago». Sen ir máis lonxe, unha das especies con máis saída comercial no noso país, a pescada.
É o plástico en si mesmo un perigo? «O plástico é un material inerte -explica Belas-. Non é reactivo desde o punto de vista químico, pero pode causar danos desde o punto de vista mecánico ou abrasivo. Que un peixe o inxira e obstruya o aparello dixestivo ou as vías respiratorias. Ademais -engade-, nunha zona de gran hidrodinámica, esas partículas de plástico poden golpear ese organismo». Con todo, si supón unha ameaza química en canto súmanselle aditivos, «varias decenas de sustancias». Unha das principais liñas de traballo do Oceanográfico consiste en estudar o papel do microplástico como vector de contaminantes. «O noso organismo modelo de estudo en contaminación mariña, moi usado en todo o mundo, é o mexillón. Tamén temos bastante experiencia con fases embrionarias e larvarias de invertebrados mariños, ben de mexillón ou de ourizo de mar, e ultimamente empezamos a traballar con pequenos crustáceos, os copépodos (o personaxe Sheldon J. Plankton en Bob Esponxa)». De momento, os resultados analizados non guindan efectos sobre as larvas de invertebrados, coas que aínda hai que ensaiar respostas a máis longo prazo pero si hai evidencias de as consecuencias dos microplásticos como vector contaminante. «Expuxemos os nosos organismos modelo a microplásticos cargados con contaminantes e vimos como a toxicidade deses compostos trasládase ao organismo do ser vivo. Con copépodos o microplástico -mesmo aínda sen carga contaminante- pode chegar a causar unha diminución do potencial reprodutivo nestes pequenos organismos que forman parte do plancto mariño. Podería chegar a haber xa que logo un efecto poboacional», asegura Juan Belas.
Cada vez son máis habituais imaxes de animais atrapados, envoltos ou rodeados de plásticos que non deberían estar aí, pero... Poden chegar a confundilos con alimento? «Os animais no océano responden a certos estímulos que desencadean un comportamento alimentario. Demostrouse que as tartarugas poden confundir bolsas con medusas, que son unha das súas fontes naturais de alimento. Existe tamén unha hipótese -non confirmada- segundo a cal o comportamento predador dos peixes pode vir determinado por un estímulo causado polo plástico, en lugar de por unha presa que sería o normal, chegando a confundir unha fibra con poliqueto, por exemplo».
No foro Económico Mundial de Davos (Suíza), presentouse un estudo que advertía de que, de seguir esta tendencia, no 2050 haberá máis plástico que peixes nos océanos. Cada ano acaban no mar oito millóns de toneladas de lixo, das cales o 80% correspóndense con botellas e bolsas de plástico. «Hai moitos factores que están a intervir. É un problema complexo -advirte Belas- Para empezar, o plástico vén da industria do petróleo, unha industria moi potente. Ademais hoxe é moito máis barato producir novo plástico que reciclalo. Se desde o punto de vista económico sae máis rendible usalo e tiralo, imaxínache...
Todo pasa, primeiro, por unha concienciación individual, por un consumo responsable na nosa casa. Evidentemente, o plástico é moi útil e non podemos refugalo pero si podemos consumilo de forma máis responsable. E por suposto -sentencia este investigador do Oceanográfico de Vigo- hai esixir ás autoridades que regulen ese uso. E á propia industria, claro».
