Galicia lidera varias iniciativas para combater un dos maiores perigos para o medio ambiente
25 oct 2019 . Actualizado ás 12:02 h.Poida que non o saiba, pero cada vez que come , bebe ou mesmo respira está a tragar plástico. É certo que son minúsculas partículas, pero a exposición permanente a elas pode supor unha ameaza aínda descoñecida para a nosa saúde. E é só unha pequeñísima parte dos problemas que xeran os 25 millóns de toneladas de residuos deste material que cada ano se producen na Unión Europea, do que só se reciclan un 25 %, o que supón literalmente tirar ao lixo entre 70.000 e 105.000 millóns de euros anuais. Pero o dano ao medio ambiente e aos ecosistemas, incalculable, é aínda maior. Se estes datos non lle convencen faga unha proba. Bote unha ojeada ao mar. Seguramente a primeira ollada non aprecie nada, pero cinco billóns de partículas de plástico flotan libremente nos océanos do planeta, refugallos dos que se nutre o plancto mariño, o alimento dos peixes, e que son o resultado da descomposición -ben pola oxidación solar ou pola súa fragmentación a causa da ondada- dos entre oito e dez millóns de toneladas de polímeros, cos seus correspondentes aditivos químicos, que cada ano acaban nas augas mariñas. Un autentico desafío para a humanidade.
Se con estes datos aínda non é consciente da gravidade do problema, reflexione sobre a recente advertencia lanzada pola ONU e a Unión Europa: se non se frea o problema no 2050 haberá máis plásticos que peixes. Pero non fai falta agardar tanto para comprobar os efectos dunha ameaza que xa é real: tres de cada cinco especies mariñas teñen algún resto de material plástico no seu intestino, vertidos que cada ano, segundo a ONU, matan a unhas 100.000 aves, baleas, tartarugas e outras especies.
As imaxes de tartarugas asfixiadas por redes plásticas impactan na conciencia colectiva, pero son só a punta do iceberg dun mar de plástico que se concentra especialmente nos subgiros tropicais, onde se forman auténticas illas. As cinco identificadas ata a data, dúas no Atlántico, dous no Pacífico e unha no Índico, ocupan xa 16 millóns de quilómetros cadrados, máis de 31 veces a superficie de España e máis de 1,5 a de Europa.
Un fenómeno global
É un fenómeno global, pero do que Galicia en absoluto se libra. «Os principais prexudicados polos plásticos no mar son os ecosistemas mariños e, por extensión, a pesca, que supón un 2,1 % do PIB galego e un 3,2 % do emprego», alertan desde a Consellería de Medio Ambiente, que dentro da Estratexia de Cambio Climático e Enerxía 2050 que está a preparar dedicou unha das seis mesas de traballo á situación do medio mariño. Avanzar cara á consolidación da economía circular é o outro gran obxectivo. «Somos conscientes -explican- de que o futuro pasa por converter os residuos en recursos, fomentando así a economía circular, baseada no principio das seis erres: rexeitar, reducir, reutilizar, reparar, reciclar e responsabilizarnos».
Pero esta loita involucra a toda a cidadanía. Reflexione. Tirar unha bolsa, unha botella ou unha pajita é unha acción que só leva un segundo, pero tarda unha media de 400 anos en degradarse no medio ambiente. Outro dato: o mar tarda catro veces máis en degradar unha bolsa de plástico que unha lata de refresco. Un dano que pode evitarse se minimiza a xeración de residuos, reutiliza e recicla. Non lle custará moito e axudará a salvar o océano.
Jesús Gago, científico do Instituto Español de Oceanografía na súa sede de Vigo comproba a diario os efectos da plastificación do océano. E lanza unha advertencia: «Necesitamos erradicar os plásticos dun só uso». Vai máis aló aínda nas súas recomendacións para librarnos da tiranía do polímero. «Habería que promocionar -di- a auga da billa para evitar o uso de botellas. Habería que pór fontes nos colexios e nos lugares de traballo e ofrecela nos restaurantes». Gago sabe do que fala. Coordina desde Vigo dous proxectos europeos sobre o tema. Un, Oceans of Plastic, http://oceansofplastics.campusdomar.gal/, é un programa de divulgación do Campus de Excelencia Internacional Campus do Mar que naceu co obxectivo de divulgar á sociedade os resultados da investigación en materia de plásticos e microplásticos e o seu impacto no mar. É esencialmente didáctico, con recursos gráficos e fichas do que poden facer uso os escolares para traballar na aula, quen mesmo poden achegar solucións para mitigar o problema.
A segunda iniciativa, Clean Atlantic, desenvolve, entre outras actuacións, ferramentas de modelado para predicir a orixe, a circulación e o destino do lixo mariño e a elaboración de mapas rexionais con puntos quentes nos que se acumulan este tipo de refugallos. «É un fenómeno global, que non afecta só a Galicia», advirte o investigador.
Nova vida para os residuos recolleitos do fondo mariño
A prioridade pasa por minimizar o uso de plásticos, reutilizalos e reciclalos. Pero cando xa non é posible queda unha última opción: recuperalos do mar para darlles unha nova vida. Cada vez hai máis iniciativas neste sentido e algunhas están lideradas desde Galicia. É o caso do proxecto Repesca_Plas, que ten como obxectivo recoller o lixo mariño en Galicia e Valencia para analizala e valorala en forma de novos produtos de aplicación industrial. Na iniciativa colabora a Universidade de Vigo a través do grupo Ecotox, xunto co Instituto Tecnolóxico do Plástico, a Asociación Vertidos Cero e as confrarías de pescadores. Ata o momento, os dez arrastreiros de Vigo e Marín que participan na iniciativa, xunto a outras dez embarcacións de Gandía, recuperaron unha tonelada de residuos, cantidade que se duplicará de aquí a fin de ano.
Tamén desde Galicia o grupo Inditex, a Autoridade Portuaria de Vigo e o Cetmar lanzaron a campaña ML-Style para reconverter o lixo mariño en artigos téxtiles e do fogar.
A iniciativa pioneira neste ámbito, e talvez a máis ambiciosa, é Upcycling the Oceans, que naceu no 2015 da man da Fundación Ecoalf, a Fundación HAP e Ecoembes, que durante o seu primeiro ano recuperaron no Mediterráneo máis de 180 toneladas de refugallos coa colaboración de máis de 450 barcos pesqueiros de arrastre. O obxectivo é recuperar o lixo para transformala en fío de primeira calidade para producir tecidos e a confección de pezas e complementos.
Pero máis aló deste tipo de proxectos existen outros máis enfocados na investigación para determinar o impacto da toxicidade dos microplásticos nos organismos mariños e, en última instancia, na saúde humana, algo que aínda se descoñece. Desde a Universidade de Vigo, o grupo Ecotox lidera o programa europeo Ephemare. «O plástico en si, o polímero, é completamente inocuo, pero o perigo principal ven dos aditivos que se lle engaden para facelo máis resistente, flexible ou darlle cor», explica Ricardo García Beiras, o responsable do proxecto. Do material base despréndense axentes químicos como ftalatos ou o bisfenol A, un potente disruptor endocrino. O equipo comproba o efecto destas sustancias en especies como mexillóns ou ourizos de mar. «Poden provocar efectos tóxicos agudos que incluso poden ser letais e comprometer a viabilidade dos organismos», apunta Beiras. E advirte que haberá que estudar máis a fondo as consecuencias que o consumo de peixes contaminados pode traer en humanos.