De telescopios, deuses e... Canarias

Raúl Romar García
Raúl Romar REDACCIÓN / LA VOZ

EXTRAVOZ REDE

NASA

A illa da Palma é, a día de hoxe, a alternativa máis real para a construción do Telescopio de Trinta Metros, a infraestrutura científica terrestre máis avanzada para desvelar os segredos do universo. A primeira opción, Mauna Kea (Hawai), depende dun fallo xudicial por profanar o fogar dos deuses. ?

23 abr 2017 . Actualizado ás 05:00 h.

Cando fai case vinte anos un grupo de científicos de California propuxo a necesidade de construír o telescopio máis avanzado do mundo para desvelar os últimos e aínda numerosos segredos do universo, xamais se puido ter imaxinado que a xigantesca instalación puidese construírse en España. E menos aínda que fose o espírito dos deuses tradicionais o que se interpuxese na localización elixida, o maxestoso Mauna Kea, un volcán extinto de Hawai. É unha montaña sacra para a poboación local, pero que xa fora profanada coa construción doutros trece telescopios. Non debería, a priori, existir problema para construír un máis. Ata que os nativos dixeron basta. Unha mole que ocupa o que un edificio de 18 plantas xa era demasiado. E empezaron a organizarse nun movemento ao que tamén se uniron os grupos ambientalistas, que temen que especies únicas que poboan a zona poidan verse ameazadas. A alianza chegou aos tribunais, que decidiron paralizar as obras ata que adopten un fallo definitivo. E é esta inesperada casualidade a que puxo en bandexa de prata a candidatura española, que propón a construción do Telescopio de Trinta Metros (TMT) na illa da Palma. 

O tempo a favor

Agora é máis que unha candidatura, xa que hai uns días asinouse o acordo para albergar o TMT no Observatorio do Roque dos Raparigos. O documento recolle que Canarias é a alternativa elixida, a condición de que a primeira opción, que segue sendo Mauna Kea, non poida levar a cabo. E cada vez que corran os días, a opción canaria gana máis enteiros. «Hawai é o lugar favorito e imos darlle uns meses ou un ano e, se non podemos construír alí, teremos que elixir unha alternativa», explicou fai uns meses Christophe Dumas, un dos responsables do proxecto. E nesta liña acaba de abundar o director do proxecto, Ed Stone. «Queremos asegurarnos que teremos o sitio adecuado para comezar a construción en abril do ano 2018 se Mauna Kea non fose factible. Agora xa dispomos deste acordo -dixo en relación co asinado co Instituto Astrofísico de Canarias- e estamos en negociacións para conseguir os permisos gobernamentais necesarios e ter todo preparado». Ao longo deste ano resolverase o misterio, porque non se pode agardar máis para desenvolver un proxecto que conta cun orzamento de 1.400 millóns e que deixará na illa un investimento anual de 25 millóns, entre gastos de persoal e contratos de distintas subministracións. «O impacto socioeconómico, para a ciencia española e para a imaxe de Canarias será extraordinario», subliñou o director do astrofísico, Rafael Rebolo.

O TMT -un proxecto promovido polo Instituto de Tecnoloxía de California (Caltech), a Universidade de California e a Asociación de Universidades Canadenses de Investigación en Astronomía, ademais de institucións do Xapón, China e India-, terá dez veces máis resolución que o espacial Hubble e será o máis avanzado do mundo, en competencia co European Extremely Large Telescope, pertencente ao Observatorio Austral Europeo e que se levantará en Chile. Entre os seus obxectivos atópase o estudo da formación de sistemas planetarios, a evolución das galaxias e a estrutura do universo. «A perspectiva de facer novos descubrimentos con este telescopio é fascinante», aventura Rebolo.

A astronomía require cada vez máis de instrumentos moi complexos para desentrañar os segredos do universo, o que require un elevado investimento. Pero destes considerables orzamentos que se manexan non só saen beneficiados os investigadores, senón tamén a sociedade, xa que se acaba desenvolvendo tecnoloxía que reverte nos cidadáns. En medicamento, por exemplo, empezouse a utilizar a óptica adaptativa para a diagnosis con microscopio, así como escáneres e resonancias magnéticas cuxas imaxes se xeran por técnicas desenvolvidas para sintetizar datos obtidos con varios radiotelescopios. Un principio similar é o que se segue cos escáneres dos aeroportos.

As aplicacións son múltiples e variadas, como os detectores dos vídeos e das cámaras fotográficas actuais, que primeiro foron deseñadas para usos astronómicos. Os GPS atopan posicións cada vez máis exactas porque teñen un sistema de referencia que, en última instancia, está fixado por galaxias e cuásares. E mesmo a comunicación entre aparellos electrónicos por wifi tamén xurdiu da astronomía.

E foi grazas a observacións astronómicas dos satélites de Xúpiter que se puido determinar con precisión a velocidade da luz, un parámetro crítico para o desenvolvemento da mecánica cuántica que posibilitou o desenvolvemento de toda a microelectrónica que controla o noso mundo actual. Tamén posibilitou, a un nivel máis xeral, o desenvolvemento das tecnoloxías espaciais, das que agora nos beneficiamos todos grazas aos satélites de telecomunicacións ou meteorolóxicos.