O actual escenario político afasta cada vez máis os posibles cambios na Carta Magna
07 dic 2019 . Actualizado ás 17:24 h.Cada ano por estas datas fálase de reformar a Constitución, pero nos seus 41 anos de vixencia só se fixo dúas veces; en 1992, para engadir, no artigo 13.2, a expresión «e pasivo» referida ao exercicio do dereito de sufraxio dos estranxeiros en eleccións municipais; e no 2011, para consagrar a estabilidade orzamentaria no 135. No novo escenario político que se vai configurando, modificala é un obxectivo cada vez máis inalcanzable.
Hai que modificar a Constitución?
«Fronte ao que se asentou na opinión pública como unha verdade case incontrovertible, as constitucións non se reforman para pólas ao día, hai ducias no mundo que conteñen previsións obsoletas sen que a ninguén se lle pase pola cabeza que haxa que reformalas», explica Roberto L. Blanco Valdés. «As constitucións refórmanse cando un problema non pode resolverse sen que tal reforma leve a cabo». E o único problema «que esixiría unha urxente reforma constitucional é o relativo á cuestión territorial». Pero engade outra premisa que non se dá: «Que exista un consenso o suficientemente extenso como para que a operación de reforma non deixe fose a ningunha forza política fundamental».
«As constitucións son normas que teñen vontade de permanencia, pero co transcurso do tempo adoitan reformarse, para adaptarse ás necesidades sociais», sinala Teresa Freixes. «Mentres interpretándoas sexa suficiente, non é necesario reformar, pero non se lles pode facer dicir o que non din; é dicir, que cando a interpretación non dá respostas adecuadas, imponse o principio da reforma», engade. «A Constitución española contén algunhas regulacións que sería bo reformar, porque non se poden petrificar aqueles aspectos que hoxe en día aparecen como desfasados», explica. «Si, aínda que a urxencia pode variar segundo os apartados e en función do consenso que cada reforma suscite», afirma Xavier Arbós.
Que procedementos hai para cambiala?
«A Constitución prevé os métodos da súa reforma, un máis complicado que outro, en dependencia do que a constituínte quixo protexer máis, son similares aos dos outros países da UE», asegura Freixes. O método agravado consiste en «a aprobación dos 2/3 de cada Cámara, disolución inmediata das Cortes e elección de novas Cámaras, nova aprobación por 2/3 e referendo nacional». O menos complicado: «3/5 de cada Cámara e, se non coinciden, unha Comisión mixta trataría de atopar o acordo, sendo só necesario o referendo se o solicitan 1/10 partes dos membros dunha das dúas Cámaras».
Danse as condicións para retocala?
«Non, calquera proposta, por mínima e razoable que sexa, suscitará a oposición das forzas políticas contrarias á que teña pensado», responde Arbós. «É evidente que nestes momentos non», coincide Freixes. «Cando se aprobou a Constitución a ‘centralidade' impúñase, buscábase o acordo ou consenso entre a maior parte das forzas políticas, sociais e económicas; mesmo se chegou a pensar que os nacionalismos periféricos integráronse no ámbito constitucional, e agora comprobouse que non foi así ou que, se o foi, enseguida abandonaron esa liña», engade.
«Para que a Constitución poida ser reformada en forma lexítima e útil precísanse unha maioría de votos moi ampla, por unha banda, e unha recuperación da centralidade por outra», continúa Freixes. «España avanzou cada vez que se centrou', e así o vimos durante a transición e nos primeiros anos da democracia, pero enseguida esa centralidade abandonouse e, no canto de fraguarse un acordo ‘de Estado' ao redor dos temas básicos, os partidos políticos, cando non tiñan maioría suficiente para unha investidura ou para aprobar os orzamentos ‘compraron' os votos precisos aos nacionalismos periféricos», sostén. «Con iso, os grandes temas quedaron orillados e o cortoplacismo impúxose, e polo que parece, continuamos na mesma dirección, polo que non vexo que se dean as condicións políticas para a reforma constitucional», conclúe.
«Meterse hoxe na operación de reformar a Constitución non só sería inconveniente, senón que constituiría ao meu xuízo un verdadeiro disparate, pois non existen as mínimas vimbias para levala a cabo; así o sostiven, como todos os pais vivos da Constitución, cando fun convocado como comparecente ante a Comisión do Congreso que se encargou de estudar o tema da reforma do modelo territorial na Constitución», afirma Blanco Valdés.
Como afectaría o cambio aos partidos?
«Unha reforma pactada polo PSOE co PP e Cidadáns, deixaría fóra case con toda seguridade a Podemos, que reivindica a República e iso que chaman ‘dereito a decidir', e a todos os partidos nacionalistas, que esixen o mesmo, e tamén a Vox , que está radicalmente en contra do Estado das autonomías», explica Blanco Valdés. Doutra banda, «calquera reforma pactada co PSOE, Podemos e os separatistas, ademais de non obter case con toda seguridade as maiorías necesarias, colocaría ao PSOE fose do marco constitucional e deixaría fóra do consenso aos outros dous partidos constitucionalistas (PP e Cidadáns), o que suporía unha irresponsabilidade descomunal», sinala.
Doutra banda, «as reformas constitucionais supoñen sempre políticas de Estado e agora estamos en España nun momento de eclosión das puras e sectarias políticas de partido, que é o peor contexto imaxinable para acometer unha reforma constitucional». «Conclusión? De momento, e á espera de tempos mellores, deixar as cousas como están», asegura Blanco .
Puntos a modificar: investidura, preferencia do home na sucesión e autonomías
Que puntos habería que reformar ? «Se houbese consenso, que non é o caso, existe un número importante de preceptos que poderían modificarse», afirma Blanco Valdés. E dá algúns exemplos: «Suprimir do artigo 15 a referencia á posibilidade de que exista pena de morte nas leis penais militares en tempos de guerra; suprimir, no artigo 57, a preferencia do home sobre a muller na sucesión á xefatura do Estado; precisar mellor os procedementos e os tempos da investidura prevista no artigo 99 para eliminar algúns problemas que se expuxeron respecto diso ultimamente; ou, eliminar do artigo 124 a facultade do Goberno de nomear ao fiscal xeral do Estado». Pero insiste en que «con ser todas reformas relevantes, só hai un problema en España que ao meu xuízo esixiría unha urxente reforma constitucional: o relativo á cuestión territorial».
Arbós apunta tamén ao artigo 99: «É urxente, para evitar o risco de non lograr investiduras por falta de acordo entre as forzas políticas». «Menos urxente, e con maior dependencia dun consenso que agora non vexo de ningún xeito, a reforma do Senado», asegura. «Habería que tomar como inspiración o Bundesrat alemán, para que sexa unha Cámara exclusivamente autonómica, formada por representantes dos Gobernos autonómicos», sinala.
As propostas
«Nos estudos de expertos que coordinei nos últimos anos aparecen como regulacións que poderían mellorar coa reforma algunhas que precisarían do método máis complicado, como son as que afectarían o Título Preliminar, aos dereitos e liberdades dos artigos 15 a 29 e ao relativo á Coroa», apunta Freixes. «Hainos que sinalan que no Título Preliminar teríase que incluír a listaxe das comunidades autónomas; eliminar a referencia á pena de morte en caso de guerra; ou suprimir a preferencia do home sobre a muller na sucesión á Coroa». En canto ás reformas que poderían facerse mediante o procedemento menos gravoso, «sería bo reformular o Capítulo III, regulador de dereitos socio-económicos para adecualo aos nosos tempos; talvez, polos problemas que se están provocando, a regulación da investidura do presidente do Goberno; ou a elección do CGPJ para dar mellor protagonismo aos xuíces en ela». Capítulo á parte merece a reforma do Estado das Autonomías, que será obxecto dunha análise específica nestas páxinas.