Eliseo Aja: «Se queremos volver á normalidade en Cataluña, hai que abordar as reformas»

ESPAÑA

Un dos grandes expertos no Estado autonómico cre que non é necesario un consenso como o do 78 para os cambios

07 dic 2017 . Actualizado ás 08:07 h.

Eliseo Aja (Santander, 1946) foi o primeiro presidente do Consello de Garantías Estatutarias de Cataluña (2009-2013) e logo membro, ata o pasado xullo, deste órgano de ámbito catalán equivalente ao Tribunal Constitucional, que vela por que as leis que aproba o Parlamento adáptense á Carta Magna e ao Estatuto de Autonomía. Catedrático emérito de Dereito Constitucional da Universidade de Barcelona, está considerado un dos maiores expertos no Estado autonómico. Foi director durante dez anos do Informe das Comunidades Autónomas, que elabora anualmente o Instituto de Dereito Público, que posteriormente dirixiu. É autor de libros como Estado autonómico e reforma federal (Alianza) ou O sistema xurídico das comunidades autónomas (Tecnos). É un dos dez reputados constitucionalistas que elaboraron un informe titulado Ideas para unha reforma constitucional, co que queren chamar a atención sobre a gravidade da crise constitucional e a urxencia da reforma.

-Por que cre urxente a reforma constitucional?

-Levamos case 40 anos dun sistema constitucional que ha ir funcionando, pero que está en crise polo desprestixio das institucións políticas, os problemas do sistema autonómico e outras razóns. Hai que abrir unha época de reformas que permita abordar primeiro a reforma do Estado autonómico e despois os demais cambios necesarios. Seguir igual sería negativo, polo cal o único que queda é cambiar o que hai para mellorar.

-Que habería que reformar do modelo territorial?

-Propomos cambiar a natureza xurídica dos estatutos de autonomía, porque non é razoable que sexan á vez a norma básica da comunidade autónoma e lei orgánica do Estado, e a distribución das competencias con regras que eliminen a gran conflitividade existente e o protagonismo excesivo do Tribunal Constitucional. Actualmente hai entre 40 e 60 conflitos anuais ante o Constitucional, mentres en Alemaña hai un ou dous como moito. Así mesmo, propomos a participación plena das comunidades autónomas no Estado a través do Senado, que actualmente non cumpre esa función; e que a Constitución inclúa criterios claros sobre o financiamento autonómico. Outras reformas poderíanse resolver por vía legal, como a participación máis eficaz das autonomías na Unión Europea.

-Que maioría requiriríase para reformar estes artigos?

-Irían pola vía do artigo 167, polo tanto son tres quintos do Congreso e do Senado, máis un referendo se o solicita unha décima parte de ambas as Cámaras.

-Hai consenso político para acometer estas reformas?

-Dise que para facer esas reformas ten que haber un consenso equivalente ao do 78, pero non é así. A Constitución di nos seus artigos 167 e 168 que para facer reformas fan falta tres quintos ou dous terzos das Cámaras, non di nada de consenso. Por suposto que sería desexable que houbese un consenso superior, pero non é imprescindible.

-O PP resístese a acometer unha reforma constitucional. Cre que finalmente o fará?

-O presidente o Goberno dixo que está disposto a falar sobre a reforma. Creo que o tempo non arranxa os problemas, como regra xeral, senón que os radicaliza e, xa que logo, se queremos saír da situación actual e volver á normalidade en Cataluña, hai que abordar esas reformas.

-Considera que esa reforma da Constitución pode ser a solución ao conflito?

-Eu devolvo a pregunta: e se non, como? A reforma constitucional serve para arrincar as partes envellecidas da Constitución, póla ao día e renovar a súa lexitimidade ante as novas xeracións, sen cambialo todo, que sería o proceso constituínte. En Alemaña fixéronse unhas 60 reformas desde que se aprobou a Lei Fundamental en 1959; en Francia , 25 da Constitución de 1958. En España, só unha, a do artigo 135 e ademais mal feita, en agosto, pola vía de urxencia e sen que nos decatásemos ben do que se estaba cambiando. En todos os países cando un artigo non funciona cámbiano, aquí non facemos nada. Non é lóxico.

-A aplicación do artigo 155 en Cataluña é constitucional?

-O 155 está previsto como último recurso para circunstancias excepcionais cando se ataca o interese xeral ou hai unha grave vulneración da lei. Desde ese punto de vista, a situación en Cataluña era excepcional porque se declarou ao independencia de forma unilateral, o que deu pé á súa aplicación. O procedemento cumpriuse e o contido é bastante razoable respecto ao obxectivo que se pretende . A aplicación do 155 ten que servir para que se reconduza a situación política.

-Cre que tras as eleccións se pode normalizar a situación?

-Desexo que se reconduza. Chegamos a un nivel estimable de autogoberno, aínda que tamén é verdade que houbo problemas e defectos que me gustaría que se fosen resolvendo. Iso é o que quixemos facer os profesores coa nosa proposta, chamar a atención sobre a necesidade de facer media ducia de reformas e a posibilidade de realizalas, porque non é tan difícil. Nós discutimos sendo de orientacións e sensibilidades moi distintas e chegamos a uns acordos básicos. Dicímoslles aos políticos, póñanse á tarefa.

-Como valora o que pasou o 6 e 7 de setembro, cando se aprobaron as leis de transitoriedade e referendo?

-O procedemento lexislativo ten como obxectivo facer boas leis. Obriga a unha serie de trámites, emendas, relatorios, comisión, pleno, participación de expertos, que normalmente comportan varios meses. Pretender que isto se pode facer cambiando o regulamento para conseguir que por sorpresa se poida presentar un proxecto e aprobalo en 24 horas é un disparate maiúsculo sen paliativos. Non pode haber leis en sentido democrático que non cumpran uns requisitos mínimos e eses procedementos non os cumpriron. Ademais, fíxose descartando a opinión do máximo órgano de valoración xurídica da propia Generalitat.

«O recoñecemento de nación non debe ser problema se non se cuestiona a unidade do Estado»

«O recoñecemento político -ideolóxico, é dicir que unha comunidade como Cataluña queira considerarse nación, resaltar os seus trazos históricos, non ten que ser problemático, sempre que non signifique pór en cuestión a unidade do Estado», afirma Aja, quen participou en varias comisións asesoras de reformas constitucionais e lexislativas, en especial en materia de regionalización, en países de Europa e Latinoamérica. Tamén foi chamado polas Cortes para asesorar ante o relatorio para a reforma constitucional do Senado.

-Debe buscarse un mellor encaixe de Cataluña na Constitución?

-Para favorecer a superación da crise en Cataluña, ademais das reformas xerais, hai que engadir o recoñecemento das súas singularidades e a recuperación dos aspectos anulados polo Tribunal Constitucional por motivos formais, é dicir, non polo seu contido, senón por recollerse no Estatuto, que era norma insuficiente. Pero hai que ter en conta que hai 17 comunidades e é moi difícil que se impoñan solucións importantes para unha sen consentimento das demais.

-Cabe un referendo de autodeterminación na Constitución?

-Non hai dereito á autodeterminación en España nin en ningún país occidental, segundo enténdeo a ONU para excolonias ou poboacións oprimidas.

-Habería entón algunha forma de facer un referendo?

-Mediante un acordo do Estado e as institucións dun territorio que o pactasen en certas condicións, pero non se pode expor como dereito que unha das partes pode esixir á outra.

-Algúns creen que un pactado non cabe na Carta Magna.

-Esa é a teoría de Muñoz Machado, que un Estado non se pode suicidar. Comparto que non pode estar regulado como dereito na Constitución, pero iso non significa que se o Estado e unha parte deste ponse de acordo para facer un referendo para ver cal é a vontade da poboación non se poida realizar.

-Que a parece que Junqueras estea en prisión na campaña?

-O ideal sería que a campaña se fixese con normalidade con todos os candidatos en liberdade. Pero a norma penal ten a súa propia dinámica. Unha cousa é o desexable politicamente e outra é o ordenamento xurídico.