As queixarías da zona producen ao ano medio millón de quilos, nunha denominación que rolda os 3 millóns
27 jun 2019 . Actualizado ás 05:00 h.A comarca de Deza e A Estrada son a parte pontevedresa da denominación de orixe quesera Arzúa-Ulloa. Foi en xaneiro do 2010 cando se concluíu oficialmente a incorporación destes municipios, como remate dun proceso iniciado unha década antes. Lito Andión, xerente da cooperativa Hoxe con sede en Prado (Lalín), foi un dos impulsores daquela integración: «Cando en 1992 se creou a D. Ou. Teto fíxose mal, porque se establece como ámbito xeográfico toda Galicia, porque era ou queixo máis recoñecido fóra de aquí. Foi en plan café para todos, cando en realidade ou Teto facíase nunha zona moi concentrada de Galicia, na que non Deza se incluía Agolada. E cando crearon a D. Ou. P. Arzúa-Ulloa, que era ou queixo plano do país que se facía en toda Galicia, con diferenzas duns lados a outros, reduciron ou ámbito». Tanto, que Deza quedou fóra desa marca de calidade recoñecida provisionalmente en outubro de 1995.
Unha vez máis, a realidade ía por unha banda e as certificacións burocráticas por outro. Así que os queseros dezáns e da Estrada buscaron documentación para reivindicar o seu dereito a formar parte de Arzúa-Ulloa. Apareceu nos textos de Carlos Compairé Fernández, de 1965, nun libro «considerado a biblia dúas queixos. Foi ou primeiro que documentou, tamén fotograficamente, como se facían vos queixos en Galicia, onde, ou seu rendemento, con análise. Creou como zonas de elaboración de cada queixo». E na de Ulloa apuntaba unha área que incluía na provincia de Pontevedra «a zona limítrofe con Lugo, chegando en decadencia de produción ata o concello da Estrada»: foi o argumento de maior peso para a incorporación de Deza e A Estrada á D. Ou., na que os queseros contaron co apoio de José Crespo e o entón conselleiro Santiso Miramontes.
Andión destaca que a entrada das queixarías dezanas achegou unha importante cantidade de produción a Arzúa-Ulloa: «Son sobre 500.000 quilos anuais, dous treses millóns que produce a denominación de orixe non seu conxunto». Na actualidade, as firmas que elaboran Arzúa-Ulloa na comarca dezana son Hoxe e Pazo de Anzuxao, en Lalín; e Farelo e Cobideza, en Agolada. A cantidade é importante, pero a calidade tamén: e aí figuran premios como a medalla de ouro lograda por Pazo de Anzuxao na Cata dúas Queixos de Galicia do ano 2011 en Arzúa-Ulloa, con máss distincións posteriores.
O xerente de Hoxe sinala que poder vender co selo de calidade de Arzúa-Ulloa «supón un plus comercial». Andión destaca tamén a posibilidade de potenciar na comarca dezana o Arzúa-Ulloa como «ou queixo do Camiño». Porque se se fai xa na área de Arzúa ao discorrer por alí o Camiño Francés, exactamente por diante da fábrica de Hoxe camiñan os peregrinos que realizan a Vía dá Prata e o Camiño de Inverno, as dúas rutas xacobeas que cruzan o municipio de Lalín. De feito, nas oficinas de Hoxe teñen un cuño para selar o seu paso, e estudan novas accións para os peregrinos.
A queixaría Hoxe, que comezou a funcionar no ano 1979 ?oito despois de constituírse a cooperativa? é a maior produtora da provincia de Pontevedra de Arzúa-Ulloa: «Estamos en máis de 300.000 quilos anuais, dunha produción que se sitúa en millón e medio de toneladas» e inclúe ademais queixo Teto, de barra, cremosos e curados. Andión sinala que o 90 % do fabricado véndese en Galicia, a través de grandes centros comerciais ?Carrefour, Vegalsa-Eroski e Gadis? así como mediante distribuidores locais en distintas comarcas. No que se vende fose de Galicia, é maioritario o queixo Teto, porque «é ou que máis identifican con Galicia».
Hoxe conta con 28 traballadores, e o xerente destaca que «temos recollida de leite propia. Asesoramos aos gandeiros en cuestións como ou control de calidade, e facemos a recollida non Deza e áreas de Arzúa próximas, como Dombodán».