O deporte e o exercicio físico son consubstanciais ao crecemento san de nenos e novos; os seus valores, de suma importancia para o desenvolvemento da personalidade; e o goce da súa práctica, unha garantía de ter un hábito saudable toda a vida. A actividade así concibida é unha escola de vida e unha fonte de saúde.
Caso distinto é o deporte profesional, un espectáculo que move grandes cantidades de diñeiro, seguido por millóns de afeccionados, e no que os seus protagonistas son modelos e referentes para os nenos e mozos de todo o mundo.
Aínda que relacionados, as diferenzas entre o deporte afeccionado e o profesional son notables e os seus obxectivos, moi diferentes. A actividade deportiva ben entendida socializa, educa, forma, divirte e proporciona saúde, pero as súas desviacións provocan unha problemática que hai que combater.
Deporte de base e obesidade
Institucións e expertos médicos de diversas especialidades levan anos alertando sobre o aumento da obesidade infantil en España e destacan como causas principais a diminución do exercicio físico e a mala alimentación, augurando que, se non hai un cambio drástico de rumbo, nun curto prazo a sociedade española será unha sociedade prematuramente enferma. Ese escenario demandaría unhas atencións inasumibles para a sanidade pública, creando un problema económico máis grave que a sustentabilidade das pensións.
O máis rechamante é que, coincidindo todos no incuestionable do diagnóstico, non se tomaron medidas para afrontar o problema. Un problema non só económico (calcúlase que por cada euro investido en deporte, afórrase a medio prazo entre 10 e 15 en gasto sanitario), senón que ten unha influencia importantísima no desenvolvemento san e equilibrado de nenos e novos, e na calidade de vida dos adultos.
Escasa actividade física nos centros escolares
Sorprende , o limitadísimo tempo que se dedica nos centros escolares ao deporte e a educación física, obviando os beneficios incuestionables que esta ten como complemento imprescindible na formación dos nenos. Os pais cobren esta carencia recorrendo a actividades extraescolares, que deben compaxinarse coa abundancia de deberes, e nas que non hai un control sobre se son adecuadas, tanto pola idoneidade da especialidade elixida, como pola intensidade dos adestramentos en relación a cada idade.
Deporte selectivo no canto de inclusivo
Outro grave problema que incide na práctica deportiva de base é a temperá selección que se vai facendo dos máis destacados en detrimento de a maioría, que desmotivados acaban abandonando. Prima a educación selectiva sobre a inclusiva. Isto non só sucede nos centros escolares, senón que se estende aos clubs. Os máis fortes fichan a idades temperás a todos os mellores: a consecuencia son resultados escandalosos que prexudican aos gañadores (abúrrense) e aos perdedores (se desaniman). Cópiase o modelo dos profesionais, cos seus mesmas rutinas, en prexuízo do xogo imaxinativo que debe primar nesas etapas da nenez.
Presións sen control
No lado oposto, que acaba provocando igual ou peor rexeitamento, atópanse aqueles nenos que son sometidos ?en ocasións polos seus pais, noutras por pseudoentrenadores, moitas veces en conivencia de ambas as partes e mesmo por institucións?, a unhas presións desmedidas e impropias das súas idades. Sucede co case sempre utópico obxectivo de metas inalcanzables para as súas condicións. Son persoas que, ou ben queren a fama a calquera prezo (os pseudoentrenadores), ou coa desculpa de querer o mellor para os seus fillos (os pais), o que en realidade intentan é vivir os seus soños a través da vida dos nenos. Así se chega a uns climas de tensión e a unhas aberracións só posibles pola falta de control de federacións e clubs. Critícase o traballo infantil para as multinacionais en Asia, pero mírase para outro lado e conséntense prácticas vergonzantes cada vez máis comúns no noso ámbito.
Unha autoridade na historia deportiva do noso país como José María Cagigal xa dicía hai anos que un problema importante do deporte «é a desmesurada procura de resultados, de configurar deportistas máquinas». O prestixioso psicólogo deportivo norteamericano Jason Selk sempre mostra a estatística de que só 1 de cada 16.000 deportistas chega a ser profesional. Para que os pais entendan a dificultade que entraña, como para pensar en que o seu fillo vai ser ese 1 porque teña unas certas habilidades.
Recomendacións do Consello de Europa
O propio Consello de Europa vén mostrando hai tempo a súa inquietude polos mozos que practican deporte de alto nivel en idades precoces, e xa ditou resolucións apelando á responsabilidade dos pais e recomendando aos gobernantes, clubs e federacións que sigan as seguintes directrices:
1. Distinguir o deporte para mozos do de elite.
2. Marcar idades mínimas para participar en competicións internacionais.
3. Coidar que o ritmo de adestramentos e competicións adáptese a cada idade.
4. Prestar atención á formación de adestradores, tanto nas súas cuestións técnicas como nas súas responsabilidades morais.
A universidade, unha paréntese perigosa e inadecuado
A incompatibilidade de estudos e deporte ao chegar á universidade é algo xa arraigado na sociedade española como normal. Córtase a práctica deportiva nunhas idades craves, nas que, á parte de non obter os seus beneficios saudables, pérdese o seu hábito, co difícil que logo resulta recuperalo. Sorprende tamén a pasividade das institucións en non copiar modelos doutros países nos que o deporte valora o nivel das universidades, co exemplo norteamericano como referente mundial. Non esquezamos que se segue nunha etapa formativa, tanto corporal como da mente, e o deporte achega educación, igualdade e respecto, e mellora a saúde e o ánimo, dúas condicións necesarias para a concentración e predisposición para o estudo.
O deporte na etapa adulta
Na etapa adulta é innegable que unha boa saúde é necesaria para ter calidade de vida e optimizar o rendemento en calquera actividade, e que o exercicio físico equilibrado é unha parte importante para poder sentirse ben, xa que mellora a condición física, a imaxe corporal, a autoestima, o bo humor e o rendemento profesional.
Un recoñecemento médico, para coñecer a intensidade e os deportes ou o tipo de exercicio adecuado para cada persoa, atendendo ás súas características e idade, é clave para obter os beneficios antes sinalados, e evitar excesos con graves consecuencias. Baixo esta perspectiva, lúdica e recreativa, o deporte fainos máis sans.
É san o deporte profesional?
No deporte profesional obtéñense os mesmos beneficios saudables? Rotundamente non. Adéstrase e compite por diñeiro, fama, títulos... Require prepararse para levar os corpos e mentes ao límite, e unha vez que se acada, manterse nel o maior tempo posible. A consecuencia son lesións e desgaste físico e mental, con secuelas en ambos os campos. O coidado con que leven as súas carreiras, a planificación, a contorna profesional e a sorte marcarán o estado en que, unha vez retirados, atópense o resto das súas vidas. O caso de Andy Murray é significativo de como un deportista de elite cunhas facultades físicas extraordinarias aos 31 anos ten unha lesión limitativa, que ata lle impide andar sen dor. Para poder levantarse pola mañá da cama, xa nos seus últimos anos de xogador, Andre Agassi tiña que tombarse no chan un intre para poder incorporarse, tal era a súa dor nas costas. A lista sería interminable, xa que case todos arrastran máis ou menos secuelas, pero en xeral pagan o prezo de ver minguada a súa saúde a unha idade temperá.
A formación integral
Hai que ter en conta que os deportistas profesionais, sobre todo os máis destacados, representan modelos, e isto comporta unha responsabilidade. A formación complementaria é un elemento importante para poder superar situacións de máxima tensión e levar con naturalidade unha vida que nada ten de ordinaria e si de excepcional. Representar ao teu país nuns Xogos Olímpicos ou en Mundiais ás veces supón unha carga excesiva para a mente do deportista. Esta presión, o trauma do fracaso, e o momento da retirada, no que as estrelas pasan ao esquecemento, trae consecuencias dramáticas en moitos casos. Exemplos hainos de todo tipo e deportes. A formación integral da persoa, complementaria á súa formación deportiva, é indispensable para afrontar estas situacións e saber que a vida é algo máis que golpear ben unha pelota, meter canastras ou correr rápido. Os exemplos de Pau Gasol e Rafa Nadal, iconas dun deporte por equipos e outro individual, son exemplos de dúas traxectorias ben levadas, con dúas extraordinarias contornas que posibilitaron a ambos os desenvolver o seu talento e as súas ganas de acadar o seu máximo potencial, sen deixar de ser eles mesmos, sen que o éxito alterase as súas identidades.