A publicación da súa «Obra completa» culmina a súa recuperación
30 novs 2020 . Actualizado ás 14:16 h.«Contraera méritos para ter sido fusilado polos uns e polos outros». Esta frase do prólogo da sangue e lume (1937), o seu sobrecogedor libro sobre as barbaridades que cometeron ambos os bandos na Guerra Civil, explica moi ben quen foi Manuel Chaves Nogueiras (Sevilla, 1897-Londres, 1944), un dos grandes xornalistas españois do século XX, e por que se tivo que exiliar a finais de 1936. Primeiro en París, de onde fuxiu porque a Gestapo pisáballe os talóns; logo en Londres, onde morreu de cancro aos 46 anos e foi enterrado nunha tumba sen nome porque ninguén pagou a súa lápida. Durante décadas caeu no máis ignominioso esquecemento no seu propio país, a pesar da súa talla intelectual e o prestixio que gozou no seu tempo.
«Eu era iso que os sociólogos chaman un pequeñoburgués liberal...» —escribía nese impresionante prólogo—, o que entón era moi perigoso en España. Republicano e liberal, director do prestixioso diario Agora, moi próximo a Manuel Azaña, Chaves Nogueiras representa esa Terceira España que non puido ser nun país sumido nun cainismo atroz. «Eu quixen permitirme o luxo de non ter ningunha solidariedade cos asasinos. Para un español talvez sexa leste un luxo excesivo», escribe.
A pesar da súa temperá morte, deixou unha produción monumental que agora Libros do Asteroide, en colaboración coa Deputación de Sevilla, rescata coa edición da súa Obra completa preparada por Ignacio F. Garmendia, que destaca a «perdurable calidade» da súa escritura, a «exemplar honestidade das súas análises» e a «independencia insobornable da súa mirada». Está prologada por Antonio Muñoz Molina e Andrés Trapiello, un dos seus «descubridores». Consta de 3.664 páxinas distribuídas en cinco volumes e inclúe obras como A sangue e lume, o «gran libro sobre a Guerra Civil», segundo Trapiello; O mestre Juan Martínez que estaba alí, a historia dun bailaor de flamenca testemuña da Revolución rusa de 1917; Juan Belmonte, matador de todos, a única obra súa que o franquismo autorizou publicar en 1969 e unha das mellores biografías escritas en español; ou A agonía de Francia, crónica desencantada de como os nazis tomaron París; e os seus textos xornalísticos, ata agora dispersos. En total, 68 textos inéditos.
O eixo das súas narracións sempre é unha persoa concreta, «unha decisión ética e estética», fronte a «as abstraccións terribles da ideoloxía e a propaganda», segundo Muñoz Molina. «Os sectarios teñen medo ao home libre e independente», escribiu Chaves Nogueiras. El foino en grao máximo, e custoulle caro. Tras 50 anos de esquecemento, deliberado segundo Trapiello, porque «os hunos e os hotros fixeron o indecible para mantelo oculto», é xa unha referencia xornalística, intelectual e moral.
Totalitarismo
«Andar e contar é o meu oficio» é a frase de Chaves Nogueiras que preside a súa Obra completa e define a súa biografía. Sempre estaba onde había interese informativo, en España ou o estranxeiro. En 1928 percorreu media Europa en avión, uns 10.000 quilómetros. Ao longo da súa carreira entrevistou a reis, xefes de Estado, líderes políticos, artistas, entre os que cabe citar a Alfonso XIII, Churchill, Goebbels, Kerenski, Haile Selassie, Chaplin ou Maurice Chevalier. Viaxou á Rusia soviética, que tratou con ecuanimidade, xa que mostrou a súa admiración polo esforzo por mellorar as condicións de vida dos traballadores, pero denunciou a presenza asfixiante da policía política e os ataques á liberdade de expresión. A Goebbels, ao que entrevistou en 1933, calouno enseguida: escribiu que era da estirpe de personaxes como Lenin ou Robespierre, capaces de fusilar «ao seu pai se se lles pon por diante». Cando lle preguntou cal era a súa misión, a resposta xea o sangue, sabendo que veu despois: «A de salvar a raza aria, a de evitar que pereza a civilización occidental, a de impedir a invasión de Europa polos negros». Tamén viaxou á Italia fascista en 1928, nunha época na que Mussolini e o seu réxime gozaban dun amplo crédito en Europa. Escribiu: «Aínda, unhas xornadas en Milán, entre saúdos fascistas, desfiles fascistas, partidos de foot-ball fascistas, discusións fascistas e hostaleiros fascistas. Hai que irse». Puido observar de primeira man a xestación e o ascenso do totalitarismo, que rexeitou con contundencia, xa fose comunista ou fascista.