Falece o compositor Pedro Iturralde, autor imprescindible do jazz español

IÑAKI ESTEBAN MADRID / COLPISA

OBITUARIOS

Pedro Iturralde, saxofonista, clarinetista y compositor.
Pedro Iturralde, saxofonista, clarinetista e compositor. Óscar Vázquez

O músico navarro, de 91 anos, era un dos grandes mestres

02 novs 2020 . Actualizado ás 09:14 h.

O saxofonista, clarinetista e compositor navarro Pedro Iturralde faleceu onte aos 91 anos de idade. Natural de Falces, iniciouse no saxo moi pronto para consolarse do seu exilio do «paraíso», que para el estaba no muíño do seu pai —saxofonista como el— e do seu avó, en Vergalijo, situado xunto ao río Arga. A aquela época dedicou unha das súas composicións máis coñecidas, que aínda seguía tocando, O muíño e o río. Considerado xunto a Tete Montoliú, un dos históricos valedores do jazz español, Iturralde foi profesor do Conservatorio de Madrid e colaborador da Orquestra Sinfónica de RTVE. En 1967, gravou o disco Jazz Flamenco, no que colaborou co guitarrista Paco de Lucía; e en 1968 colaborou co pianista Hawpton Hawes para gravar, xunto ao seu cuarteto, Pedro Iturralde Quartet Featuring Hawpton Hawes. En 1972 trasladouse a Estados Unidos para estudar no Berklee College of Music, de Boston, polo que foi bolseiro.

Nese mesmo ano foille concedido o primeiro premio nun concurso de composición na cidade de Mónaco, coa peza Like Coltrane. En 1978 gañou de novo un premio, esta vez o segundo premio de composición, no Festival de Mónaco, coa composición Toy. Tamén destacou o seu labor como compositor de bandas sonoras de películas, entre as cales podemos apuntar a súa dirección musical e composición na viaxe a ningunha parte de Fernando Fernán Gómez.

Iturralde atribuía a súa boa saúde a que só bebía un pouco de Cointreau porque lle viña ben para a garganta. Polo demais, nin tabaco nin drogas nin abuso dos licores, ao contrario que a imaxe do mito romántico do jazzman construído a partir das adiccións de Charlie Parker e Chet Baker. Iso fíxolle tocar ata ben pouco no seu querido club Bogui Jazz de Madrid. «É que tocando, entre a xente, é como mellor me atopo», confesaba.

A partir daquelas primeiras notas dadas con 9 anos, na Banda Municipal de Falces, o saxofonista máis soado que deu o jazz español foise facendo o seu propio camiño co empurre da súa tenacidade e do seu talento innato. Paso a paso ata chegar aos concertos internacionais, a ser o xefe da banda de músicos do Hotel Praza de Madrid, cando na Gran Vía abundaban os locais dedicados ás big bands. Co saxofón chegou á mestría. Con todo, defendía o clarinete. «Gústame. Soa moi ben. Ten un timbre moi diferente ao saxo, e o timbre no jazz é algo fundamental. Sérveme tamén para lembrar no escenario o vello dixieland. Nos concertos adoito tocar standards, por exemplo de Sonny Rollins, que ten a mesma idade que eu, ademais do meu repertorio».

Conexión con Paco de Lucía

Unha estancia dun ano en Atenas, de 1958 a 1959, serviulle de inspiración para compor a súa Suite Hellenique. En 1966, Joachim E. Berendt, decatado dos experimentos de Iturralde coas músicas populares gregas e o jazz, proponlle actuar no Festival de Jazz de Berlín incorporando unha guitarra flamenca ao seu entón quinteto. Así o fixo e á hora de gravar esa nova fusión de estilos pensou primeiro en Paco de Antequera. Como non podía, porque tiña compromisos con outras discográficas, substituíulle Paco de Lucía, co pseudónimo de Paco de Alxeciras. Destas sesións, gravadas en Alemaña en 1967 e 1968, edítanse varios discos baixo o título de Jazz Flamenco. En España non sairían ata 1974. O estilo aínda segue vivo en músicos como Jorge Pardo.

«Coñecía ben aos clásicos como Falla, Granados e Turina da miña época na banda de Falces, cando tocaba polos pobos. Cando acababamos de tocar, quedaba eu só no quiosco e empezaba a improvisar», lembraba o mestre, que, entre outras moitas cousas, aprendeu ao longo da vida grego, inglés e francés, pero morreu co desexo pendente de ter aprendido a súa lingua, o eúscaro. «Amo o País Vasco. O meu apelido significa ‘ao lado da fonte', e o segundo, Ochoa, ‘lobo'» confesaba.