Triunfan, gozan e son lexión en Londres, o epicentro mundial da creación. Iso si, a todas estas artistas lles gustaría traballar máis en casa
16 feb 2020 . Actualizado ás 05:00 h.«En Galicia tiras unha pedra e sáeche un artista». Esa frase, que lle dixo un irlandés, quedou tatuada na mente de Carla Andrade. Nada en Nigrán en 1983, leva só ano e medio en Londres , pero xa se sente parte a comunidade. Esa comunidade formada polos profesionais da arte . Despois de ter vivido en Bélxica, París, Nepal ou Chile, o brexit non foi un impedimento para ela. «Puiden aproveitar un préstamo que dá o Goberno para estudar en Reino Unido que vai deixar de existir». Ela é un deses talentos galegos que se abre camiño en Londres, o epicentro mundial da arte contemporáneo. «Non o vexo como algo definitivo, senón como un lugar de aprendizaxe, de enriquecemento. Fai dez anos todo pasaba en Nova York. Hoxe en día, leste é o lugar», comenta.
Carla é artista visual e, tras estudar un máster en Goldsmiths, traballa nun museo e dá clases de arte a nivel particular. Quería «atopar» o equilibrio antes de lanzarse a producir lonxe de España. «Aquí a arte enténdese como algo valioso. Tómase en serio ao artista. Todo é espectacular, sobre todo a nivel underground. Poder vivir isto é un xute de enerxía», di esta galega que se expresa a través de instalacións e que non parou desde o 2011. «Crecín nunha familia á marxe do mundo da arte e non tivera gran contacto. Si que ía soa ás exposicións e tiven sempre un interese moi forte na estética e a expresión visual. O meu pai regaloume unha antiga Polaroid e empecei a facer fotos por pracer. Ser artista foi espontáneo. Non me sinto fotógrafa nin cineasta, pero si traballo con ambas as cámaras. A través das instalacións, con vídeos e fotos, o tamaño, o lugar e a orde, exprésome». A paisaxe é o seu fío condutor e Galicia segue no seu espírito. «A paisaxe foi a razón de empezar o meu traballo fotográfico. Cando vivía en Madrid botaba moito de menos a paisaxe. Sempre tiven un apego moi grande á natureza e aborrecido as cidades. Así atrapaba os meus sentimentos de liberdade, era a forma de saír da realidade artificial e obrigatoria na que vivimos». Unha ansia que lle fai elixir os escenarios de forma intuitiva. «É a procura dunha voz propia. Tratei de crear a miña mirada, a miña propia voz, saíndo dese modelo a seguir que determina que está ben ou mal. Para min é importante crear outra linguaxe que difira do discurso patriarcal establecido».
«A paisaxe foi a razón de empezar o meu traballo fotográfico»
Carla exprésase de forma humilde e séntese incapaz de determinar se algunha das súas obras marcou un antes e un despois na súa carreira porque «funciona como unha cadea que vai evolucionando».
«A primeira obra que me fixo traballar como artista foi Biocentrismo do Soño. Ou mesmo Marrocos, unha serie de fotos humildes, que ten moitas connotacións emocionais para min porque parte da miña familia ten orixes marroquís. Todo aquilo me fixo dicir: quero dedicarme soamente a isto». Dio mentres pensa na estabilidade que lle permite vivir tranquila en Londres e no seu actual traballo nunha curtametraxe que sae dunha instalación. «Estou a buscar financiamento e colaboracións», comenta.
Sobre as táboas
Mentres Carla busca o seu camiño, Ana Inés Jabares-Pita traballa por seguir na fenda. Esta coruñesa do 87, é unha das escenógrafas máis aclamadas. Os seus estudos de Belas Artes e Música, ademais de ter formado parte do coro da Sinfónica de Galicia trazaron o seu camiño de forma invisible. «O que máis me apaixona é non ter que elixir entre disciplinas». «Non tiña nin idea de que a escenografía era unha opción laboral ata que me fun facer un Erasmus a Italia. Tiña que convalidar materias e fíxeno con debuxo técnico para teatros». Desde ese momento, Ana Inés meteuse de cheo en todo tipo de escenarios, na maxia que rodea ao teatro ou á ópera, mesmo o seu vestiario. Ela dálles vida e forma desde o 2011 cando recalou en Londres tamén para estudar un máster. «Presenteime a un concurso de escenografía xunto a outras 500 persoas. Era unha forma de validarme. Non mo agardaba, pero gañei e pensei: 'vou poder vivir do meu traballo artístico'». Ese premio era o prestixioso Linbury Prize e desde entón non parou. «Para min o momento de máis nervios non se xera cando se vai abrir o show, senón cando teño que presentar a escenografía e o vestiario diante do resto do equipo. Todo o mundo ten preguntas. É como facer un exame: teño que coñecer os materiais, como van funcionar ou canto van custar. Unha vez que se pon todo en marcha, é moi emocionante. É comunicar algo que pensas durante meses».
Antes de lanzarse a un proxecto ten claro que necesita conexión con aqueles cos que vai traballar. «A unha das primeiras directoras coas que traballei non a coñecía e leveina ao museo de ciencias, á zona na que xogan os nenos. Era unha forma de conectar de forma máis próxima. Varíoo con cada persoa: noutro proxecto, enviáronme o guion e a miña resposta foi unha lista de cancións. A partir diso déronme o traballo», relata.
A día de hoxe traballa en Edimburgo nunha versión de Orgullo e Prexuízo e prepara un proxecto coa English National Opera. «Cada proxecto ofréceche algo diferente. Idomeneus, que foi dos primeiros que fixen, Lela & co...».
Entre as súas metas está España, pero non se pon límites porque ha decido que é mellor varialas cada ano. «Encantaríame traballar con Tamara Rojo , que ademais está aquí en Londres. Tamén coa Fura do Baus, no Teatro Real, deseñar unha escenografía para Lady Gaga, unha exposición no&V A e expor na Tate Modern», di rindo. Pelexarao por agora lonxe de casa. «En España non hai tanto apoio nin tanto financiamento. Sinto que aquí hai máis traballo e opcións. España ten moita historia de teatro, pero aquí levan máis anos desenvolvendo os distintos traballos dentro deste mundo. Co brexit non tiven problema. Cando se votou si me preocupaba, pero agora levamos tantos anos de incerteza, que me deixo levar. Se puidese pasar a metade do ano traballando en España e a outra metade aquí, pasábaos encantada, pero a verdade é que é complicado».
A plataforma
Entre un lado e outro da Canle da Mancha harmonizou a súa vida Carolina Núñez. Esta coruñesa de 1973 é empresaria en ambos os países, co que iso supón co brexit en marcha. Filla dun artista e unha escritora, foise a Londres no 2001 e gozou da «cidade das oportunidades» traballando nunha multinacional do deseño. E iso que o seu propio proxecto aínda estaba por chegar. «No 2012 deime conta de que facía falta un medio que falase dos artistas españois, que lles dese dignidade. Hai moita oferta e é difícil como español saír nun medio». Así naceu Brit É Magazine, a referencia editorial para o mundo da arte. «Empezamos a través das redes sociais, despois cunha axenda de eventos e, ao pouco tempo, artistas que non coñeciamos empezábannos a mandar mensaxes». E non só iso. Por Brit É Magazine interesáronse ao embaixada española en Londres ou o Instituto Cervantes. Pasados os anos, seguen apostando polo máis importante: a calidade.
«Pregúntannos se é unha revista de galegos porque hai moitos facendo cousas interesantes. Ademais, apóianse moito entre eles. Os galegos somos emigrantes por historia e iso axúdache a sobrevivir». Tanto que ao redor de Brit É creouse unha familia: «Se a revista non existise, moitos artistas estarían sos. Son emigrantes, a lingua fréalles, o mercado é diferente e o público tamén. Os que veñen aquí teñen algo en común: a valentía. Sen dúbida non o teñen doado, pero é certo que poida que haxa máis oportunidades. Aínda así, teñen que traballarllas. Ninguén lles regala nada», comenta á vez que reivindica visibilidade: «En Galicia fáltalles recoñecemento, pero estamos a traballar en iso». O que agora teme é o efecto brexit: «Moitos están a regresar. Din: 'se non me queren aquí, voume'. É unha profesión que lles fai vulnerables. Un artista pode estar seis meses creando sen venda algunha. Tamén van e veñen, outros ten o estudo grande en Galicia... A verdade é que é un traballo difícil de demostrar con papeis», explica.
«Moitos están a regresar. Din: 'se non me queren aquí, voume'. É unha profesión que lles fai vulnerables»
A ela mesma e á súa familia halles afectado e pensa que lle afectará. Carolina ten dúas empresas: unha en Londres e outra na Coruña. «Se me poño no peor escenario, tería que escoller. Non tería sentido ter unha empresa en España para vender algunha revista».
No mundo
Para Isabel Castro Jung esa separación de Reino Unido da Unión Europea espértalle contradicións. Ela é tan xermana como galega. O seu pai, de Santa Comba, emigrou a Alemaña e alí coñeceu á súa nai. «Teño unha conexión moi forte con Galicia: os cheiros, ir a casa da miña avoa, síntome moi conectada coa terra, pero veño de dúas culturas. Iso foi unha constante na miña vida. Por exemplo, o meu pai cantábanos nanas en galego, pero falábannos tanto en castelán como en alemán». Ela chegou a Londres fai sete anos e desde ese momento séntese respectada. «Fixen cousas que non puiden facer en España. Cando cheguei era todo excitante, pero é certo que intimida. Aquí hai respecto á arte, pero tamén me dei conta que un artista ten que facerse co seu lugar. É certo que me sinto respectada. O noso é considerado unha carreira profesional». Tras ese traballo, o seu nome non xera dúbidas. Isabel é escultora e fai performance. Na súa obra, os traxes son clave, pero non se considera deseñadora. «Sempre enfoquei as ideas desde o punto de vista de artista visual. Sempre me gustou mesturar: guíome por ideas, conceptos, polo que quero transmitir. A definición de escultora vai máis comigo porque son moi de materiais, traballo en tres dimensiones, xogar coa escultura. ¡Pásomo tan ben!». É unha referente e os seus proxectos tamén o son. Agora mesmo con The Penelope Project busca cuestionar a existencia e a desigualdade entre xéneros.
«A definición de escultora vai máis comigo porque son moi de materiais, traballo en tres dimensiones, xogar coa escultura. ¡Pásomo tan ben!»
«Compártoo cunha artista inglesa, Helen David. É participativo, unha instalación con obxectos, fotografía e vídeo. Está en pleno desenvolvemento. O que me parece diferente é que a xente pode participar. Naceu da urxencia de dicir: 'como é posible que aínda haxa discriminación e desigualdade?, como podemos facer visibles a mulleres marabillosas?», explica
Na outra obra que ten en marcha, 8x8 Ao redor do mundo, reflexiona sobre as fronteiras, a identidade ou as nacionalidades. «Vivimos nun mundo tolo. Non podo concibir a exclusión ou as hostilidades. Necesito crear unha utopía contra isto». Un traballo baseado nunha anécdota do seu pai. «Esa idea de que che vas a un edificio, consulado ou embaixada, e é outro país... paréceme absurdo e gracioso. Ideei esta performance na que viaxo ao redor do mundo sen saír de Londres, visitando consulados. Todo isto me leva a profundar na liberdade de movementos, a identidade ou as nacionalidades». Unha idea artística que impacta directamente coa realidade que se vive en Reino Unido con o brexit. «Non se se me vai afectar tanto como artista ou como persoa. Nunca me imaxinou que os británicos ían votar brexit. Foi triste, dediqueime a negalo. O máis curioso é que nos deixaron a todos fose, a todas as persoas que vivimos aquí, que somos unha gran comunidade».
Arte «plástica»
A compostelá María José Arceo pode dicir que leva máis tempo en Reino Unido que en España. Chegou a Londres en 1984, con só 20 anos, co obxectivo de estudar inglés. «Non tiña claro que quixese dedicarme á arte. Eu debuxaba desde adolescente, pero como unha forma de darlle unha saída á miña enerxía». María José tamén nun referente no mundo da arte contemporáneo. Ela busca as pegadas que deixou a humanidade na auga e o medio ambiente. «Cando era nena tiña dúas obsesións: quería ser arqueóloga e oceanógrafa. O meu traballo reflicte ambos os intereses». Un dos máis coñecidos ten como escenario o Támesis. Baixo o barro atopou cravos, cadeas ou zapatos. «Deime conta de que, ao baixar a marea, empecei a atoparme cerámicas e todo tipo de materiais. Empecei a interesarme en adóitelas dos zapatos. Unha vez un arqueólogo díxome que tiña adoites duns 600 anos, mesmo de máis. Entón cuestioneime unha cousa: se o coiro dura tanto, que vai pasar coa goma e o plástico de hoxe en día?. No caso dos plásticos, ao principio recollíaos porque me daban noxo. Acumulábao e tirábao. Como me chamaron a atención, empecei a levalo a casa e vin que se facían montañas. Tiña que facer algo para visibilizarlo». As súas obras son conceptuais. «Hai xente que fai figuras. Eu represéntoo de forma minimalista». En Neocide creou un muro de metacrilato de plástico. «A xente preguntábame canto tempo levoume. Cantas praias limpara. Vin que as persoas querían cuantificar o problema. quedaban alucinados ao saber que o que vían era froito de poucas limpezas».
No caso de Future Dust, foron gaiolas as que encheu dese material. «É unha obra de 12 metros por 4 e esas 34 gaiolas recheas de plástico. Expúxena no río e a xente abrazábame e dábame as grazas. Non se podían crecer as cantidades que unha persoa, cun coche pequeno e eléctrico, en 40 limpezas, chegara a recoller. Díxenlles: ¡esta obra está feita cun terzo dese plástico!». Unha forma de traballar que chama moito a atención e tróuxoa, entre a outros lugares, ao festival coruñés Mar de Mares ou crear instalacións na Cidade da Cultura.
«Nos últimos anos hei feito cousas en Galicia, pero non se se se me coñece, a verdade. Creo que, en xeral, cada vez estoume integrado máis no mundo da arte en España. E eu encantado, claro. A verdade é que nalgún momento pensei en volver, pero aquí teño moitos contactos. Future Dust deume moita visibilidade. Sería máis ben un ir e vir. Talvez, cando sexa máis famosa. Se tes un nome establecido, a xente vén buscarche a ti», di rindo.