Anna Caballé: «Concepción Arenal foi unha pioneira dos dereitos humanos e da muller»

Joel Gómez SANTIAGO / LA VOZ

CULTURA

Sandra Alonso

Premio Nacional de Historia de España do 2019, a profesora valora que moitos problemas que expuxo este  ser «excepcional» aínda son retos para a sociedade de hoxe

31 ene 2020 . Actualizado ás 16:36 h.

«Foi unha muller excepcional, cuxo pensamento foi máis lonxe aínda que a súa acción. E ambos merecen ser lembrados», escribe sobre Concepción Arenal (Ferrol, 31 de xaneiro de 1820-Vigo, 1893), de quen o venres se cumpren 200 anos do seu nacemento, Anna Caballé (Hospitalet de Llobregat, 1954), escritora, crítica, profesora e responsable da unidade de estudos biográficos da Universidade de Barcelona. Gañou o Premio Nacional de Historia de España do 2019 cunha biografía publicada co título Concepción Arenal. A camiñante e a súa sombra. Dentro das celebracións do bicentenario, onte ofreceu no Ateneo de Santiago a conferencia Concepción Arenal, unha mística da virtude.

-Por que a ve como «unha mística da virtude?

-Para partir de, para min, o maior descubrimento ao estudala: a súa vocación filosófica. Máis aló dunha muller preocupada polos delincuentes, pola reforma penal, por asuntos centrados na beneficencia, e outros, e de todo o seu activismo social, tiña un pensamento ético do que fixo o eixo de toda a súa existencia. Fai da virtude o eixo do comportamento, de aí o título da miña charla.

-E por que «A camiñante e a sombra»?

-Camiñante, porque de mozo era unha muller andariega, digamos que andando o seu pensamento ponse en marcha; iso lembrábame moito as heroínas das novelas inglesas do século XIX. É unha figura que dalgún xeito simboliza o desexo da autonomía feminina naquela época. E a sombra porque unha das teses do meu libro é que quedou moi marcada pola mala morte do seu pai: proscrito, arrinconado nunha aldea rural preto de Ferrol, da que non podía saír nin solicitar permiso ás autoridades ferrolás; un home abatido, cunha conciencia de fracaso persoal. Ela entende que é unha morte inxusta e iso creo que determina a súa preocupación polo ben e pola xustiza social.

-Como valora o seu labor polos dereitos humanos e da muller?

-Foi, indiscutiblemente, unha pioneira, case fundadora, dos dereitos humanos en España, cando era un concepto sen arraigamento; e dos dereitos da muller.

-A que atribúe que en España e Latinoamérica lémbrena tantas rúas, prazas e institucións?

-Ten moito sentido. Era unha muller venerada no seu tempo polas clases máis desfavorecidas, e pola emigración galega en Arxentina, Uruguai, Chile e noutros países de América, onde a lembraban e sentíana como ninguén; por ser unha muller que sempre estaba ao lado dos desfavorecidos. E cando eles saían de Galicia facíano en condicións moi pobres, moi miserables.

-Conmemórase ben o bicentenario do seu nacemento?

-Estamos no inicio. A Biblioteca Nacional de España dedicaralle desde xullo unha gran exposición. Hai moitas iniciativas, entre elas en Pontevedra; ou en Ferrol, onde o venres se vai a pór unha placa onde naceu. Estamos nun proceso de recuperación da súa figura, que era imprescindible. É un deber moral da sociedade española no seu conxunto, e a galega en particular, ante a primeira filósofa de España.

-Mantén hoxe vixencia?

-Evidentemente. Moitos dos problemas que expón Concepción Arenal seguen sendo retos para a nosa sociedade.

«Sentía que era coñecida no seu país, pero non escoitada»

Anna Caballé estudou Concepción Arenal por «un encargo para a colección Españois Eminentes da editorial Taurus. Publicaran unha serie de volumes de figuras masculinas, e o presidente da Fundación Juan March propúxome abordar a dunha muller eminente».

-Por que Concepción Arenal?

-Por considerar que reunía condicións para ser considerada eminente. Coñecíaa pouco, pero tiña gran curiosidade en profundar nesta muller, que merecía a pena rescatar pola súa vixencia; non é unha figura só vinculada ao seu tempo e anticuada.

-Ao falecer, en 1893, La Voz de Galicia resaltaba que se coñecía tanto, ou talvez máis, no estranxeiro que en España, por que era así?

-Ela escribiu un folleto titulado A voz que clama no deserto onde, como nalgún dos seus poemas inéditos, insiste en que non ten a influencia que desexaba en España. Cando se produciu a reforma penal non lla tivo en conta; nin cando se construíu un novo cárcere, chamada modelo, de acordo coas reformas que estaban en vigor en Europa. Así, ela sentía que era coñecida no seu país, pero non escoitada, que non lla atendía desde o punto de vista teórico e reformador como ela pretendía.

-Interveu en congresos penais de Estocolmo e Roma.

-Porque a consideraban de talla internacional como penalista. Reservábanlle asento na tribuna de honra deses congresos, pero non acudiu, enviou achegas. En Europa e Estados Unidos defendían propostas en consonancia coa súa vontade reformadora. Ao publicar Estudos Penais, a súa obra fundamental, descóbrella como pensadora.

-Promoveu en Madrid durante catorce anos «La Voz da Caridade», que achega esa publicación quincenal á súa traxectoria?

-Foi a primeira publicación en España dedicada en exclusiva a temas vinculados á beneficencia ou a caridade. Defendía a participación da sociedade civil, con recursos privados, para atender as necesidades nos casos en que o Estado non puidese chegar.