O profesor José Luis Castro de Paz indaga no seu novo libro a riqueza fílmica dunha época que brillou polo risco formal, a innovación e a proba
16 ene 2020 . Actualizado ás 05:00 h.A Transición é un territorio descoñecido en canto ao cine. Cando a xente fala desa época pensa enseguida nos aplausos e recoñecementos que obtiveron películas españolas no Festival de Berlín ou nos premios de Cannes a Landa e Paco Rabal polos santos inocentes.
Quen así argüe é José Luis Castro de Paz, catedrático de Comunicación Audiovisual da Universidade de Santiago, que dedica o seu novo libro, Formas en Transición. Algúns filmes españois do período 1973-1986 (Shangrila), a analizar este tempo en base a películas ben diferentes: Furtivos; Que fixen eu para merecer isto!; Queridísimos verdugos; Dorme, dorme, o meu amor; Arrebato; Mambrú foise á guerra... «O ensaio non busca trazar un panorama xeral de todo o que ocorre, senón extraer conclusións a partir do estudo detido dunha serie de obras», apunta o profesor.
Castro de Paz quere pór en valor a riqueza e diversidade deste período, pero, sobre todo, investigar como evoluciona a forma, como o cine español se vivifica a partir da nova situación política, das expectativas creadas, da esperanza... E como «reutiliza as fontes que o nutriron desde a etapa muda: o teatro popular español, a zarzuela ou o sainete seguen sendo vitais para dar forma ao espectáculo cinematográfico e para dicir as cousas que se pretende dicir, tanto desde a dereita como desde a esquerda», apunta.
Aquel cine académico que triunfou fóra consolidouse como a imaxe do cine democrático, pero realmente a produción do período 1973-1986 é enorme, ao redor de 1.300 películas, anota Castro de Paz. «Son moitas e diversas, xogan infinitas bazas; e fano en ocasións dun xeito descerebrado, demasiado rápida, pouco pensada, ás veces enormemente valente; e tocan todo tipo de temas sen restricións, sen medo á censura. Hai unha explosión de creatividade caracterizada pola proba, a innovación, o risco... E ese mapa é o que pretendo pór de relevo, estudando para iso algunhas películas do xeito máis profundo que puiden para desentrañar o que latexa aí debaixo, o que vén do pasado e os cambios da mentalidade do país. En tal sentido, non é un traballo de divulgación, senón académico, onde se analizan case plano a plano algunhas cintas», incide.
O final da aventura
Esa explosión de creatividade, ese período («non imos dicir de esplendor, pero si de risco») rompe cando chega Pilar Miró. «Felipe González decide, con bo ou mal criterio -é algo histórico-, que hai que buscar o xeito en que o cine español sexa recoñecido no estranxeiro, e para iso propón a revisión de escritores e obras prohibidos polo franquismo, Val, o Cela da colmea, Lorca...», relata Castro de Paz. E resultan de leste proxecto adaptacións académicas, tecnicamente dignísimas, visualmente moi parecidas á televisión, que se exhiben nos festivais internacionais. Fixeron películas, algunhas estupendas, con moitísimo diñeiro público, que moitas veces traizoaron o espírito do autor visitado, como é o caso da colmea, cuxa vangarda derivou nas mans de Camus nunha narración lineal do todo convencional. Esta institucionalización do cine, lamenta o profesor, fai que desaparezan a proba, a audacia e os xogos formais. A ruptura, a modernidade, esa ebulición, queda cernada.
O catedrático dá tanta importancia á metodoloxía de traballo como ao propio tema. «Non vale dicir calquera cousa. No cine, como no fútbol, todo o mundo ten unha opinión. Pero hai profesionais coa súa vida dedicada e xente que opina desde o bar. A diferenza entre un crítico e un analista é que eu vexo a mesma película dez veces antes de escribir e un crítico ve dez películas e escribe cinco liñas sobre cada unha». A súa tarefa, remarca, consiste en aplicar metodoloxías que proveñen da historia da arte, a lingüística, a psicanálise, a iconología... «E, despois de ver a película e analizar os planos e estudar como están construídas, intentar sacar conclusións que estean dentro do razoable, con vocación de permanencia. É evidente que a historia do cine non é unha ciencia, pero si unha disciplina que ten xeitos de traballar».
Presentación do libro «Formas en Transición»
O académico Darío Villanueva participa na presentación do novo libro do profesor José Luis Castro de Paz. O encontro celébrase este venres, ás 20 horas, na Fundación Luis Seoane, na Coruña.