Monxas, emperatrices e damas da arte

Miguel Lorenci MADRID / COLPISA

CULTURA

Juana de Austria, hija del emperador Carlos V y hermana de Felipe II, retratada en 1550 por Sofonisba Anguissola
Juana de Austria, filla do emperador Carlos V e irmá de Felipe II, retratada en 1550 por Sofonisba Anguissola patrimonio nacional

Unha exposición en Madrid indaga a férrea alianza entre os poderes político e relixioso que alentaron as mulleres de Casa de Austria. Reúne máis dun centenar de pezas

07 dic 2019 . Actualizado ás 05:00 h.

Nun tempo en que á muller negábaselle o acceso á cultura e o goce da arte , houbo na Corte española algunhas damas e relixiosas de exquisita formación e sensibilidade artística e que acapararon altísimas cotas de poder eclesiástico e político. Tanto, que cabería falar de monxas emperatrices e mecenas. Foron as artífices da férrea alianza entre a Coroa e o poder relixioso, que tivo no acúmulo de arte unha das súas mellores consecuencias. Así se constata na mostra A outra Corte. Mulleres da Casa de Austria nos Mosteiros Reais das Descalzas e a Encarnación que o Palacio Real de Madrid acolle ata marzo.

O historiador e exdirector do Museo do Prado Fernando Checa é o responsable desta exposición que revela e analiza o protagonismo relixioso, político e artístico que algunhas mulleres tiveron baixo os reinados de Carlos I, Felipe II, Felipe III e Felipe IV. Checa traballou durante anos na tese científica que sustenta coa selección de máis dun centenar de pezas das case 7.000 que conforman os fabulosos tesouros das Descalzas e a Encarnación, situados a uns centenares de metros do actual Palacio Real e onde se alzou o Alcázar dos Austrias, conectado por un túnel coa Encarnación. 

Tesouros artísticos

En ambos os edificios -habitados hoxe por monxas clarisas coletinas e agostiñas recoletas- cociñáronse alianzas dinásticas, houbo manejos políticos e acumuláronse fabulosos tesouros artísticos durante os séculos XVI e XVII, evidencia do poderío das damas da estirpe dos Austrias que fundaron estes cenobios alzados á sombra do poder, ao amparo e co sustento da Coroa. Polos salóns do Alcázar e polas celas e capelas de ambos os conventos movéronse coa mesma naturalidade algunhas daquelas poderosas nais, fillas, irmás, netas e sobriñas de reis, cuxa condición de servas do Señor, nalgúns casos, non impediu facer e desfacer exercitando un poder terreal parello a de os monarcas.

Conxugaron a relixión cos seus intereses políticos e dinásticos e cun primoroso talento como coleccionistas de arte no que destacaron Margarita de Austria -muller de Felipe III e fundadora da Encarnación en 1616- e María de Hungría, quen instauraron ademais en ambos os mosteiros reais unha poderosa Corte paralela con cruciais conexións internacionais en Bruxelas , Lisboa, Florencia ou Viena.

A mostra ábrese cun retrato de Juana de Portugal ou de Austria, filla de CarlosV , irmá de Felipe II, rexente do imperio durante seis anos e fundadora en 1559 das Descalzas Reais, tamén chamado o pequeno Escorial. Os albores do mosteiro marcan o inicio do percorrido con esta princesa «que sempre o considerou tanto palacio como convento», segundo Checa. O mosteiro foi a súa casa e museo, cun centenar de retratos de grandes pintores flamencos, italianos e españois, ademais de pintura relixiosa, xoias, tapices, unha fabulosa biblioteca e riquísimos relicarios como a Arca de San Víctor, un portento de prata, azabache e esmaltes de Wenceslao Jamnitzer doado por Ana de Austria. 

Renacemento e Barroco

A arca é a peza máis notable, a xuízo de Checa, entre os tesouros de Renacemento e do Barroco que o comisario despregou nas once salgas que ocupa a exposición e que son «difíciles de ver» nos conventos. Pezas como as catro esculturas do século XVII, un Ecce Homo de Pedro de Mena e tres pezas de Gregorio Fernández, a arte devota de sor Margarita da Cruz, o pano e o túmulo funerario de Juana de Portugal, e parte da serie de tapices O triunfo da Eucaristía, cuxos 20 cartóns realizou Rubens.

A mostras tamén se ocupa da irmá de Juana de Portugal, a emperatriz María de Austria, nai de quince fillos, entre elas sor Margarita da Cruz; da infanta Isabel Clara Eugenia, filla de Felipe II e Isabel de Valois; de sor Ana Dorotea, filla bastarda do emperador Rodolfo II, e Ana Margarita de Austria, filla de Felipe IV. Alfredo Pérez de Armiñán, presidente de Patrimonio Nacional, o organismo do que dependen ambos os conventos, agradece no que vale o «encomiable» labor científico e de restauración que se levou a cabo para mostrar as 110 obras procedente das Descalzas e a Encarnación, a cuxas ordes relixiosas de clausura agradece a súa excelente conservación.