Javier Cercas: «A ansia extrema de liberdade pode levar a acabar coa liberdade de outro»

Xesús Fraga
Xesús Fraga BARCELONA / ENVIADO ESPECIAL

CULTURA

Cercas, con el premio Planeta por su novela
Cercas, co premio Planeta pola súa novela Andreu Dalmau | Efe

O escritor acaba de gañar o premio Planeta con unha novela sobre un caso de asasinato levado por un mosso d'esquadra na que o procés é unha presenza indirecta

16 oct 2019 . Actualizado ás 10:44 h.

Ás oito da mañá deste mércores Javier Cercas (Ibahernando, Cáceres, 1962) apenas durmiu dúas horas e garda discretamente o trofeo que lle fai acredor do premio Planeta 2019 nunha bolsa de tea, pero a falta de soño non lle restou entusiasmo á hora de falar sobre Terra alta, un thriller protagonizado por un mosso d'esquadra.

-Vostede adoita dicir que as novelas tratan de responder a unha pregunta e que a resposta é o propio libro. Cal é esa pregunta neste caso?

-Esa é unha boa pregunta. Neste caso é moi evidente porque estamos ante unha novela tipicamente policial, polo que a pregunta ten que ver coa resolución dun asasinato. A cuestión é que hai involucrado, como ocorre sempre na miña visión das novelas. Don Quixote está tolo ou non involucra moitas cousas. Josef K é culpable ou non involucra moitas cousas. Eu creo que aquí o que está involucrado fundamentalmente é a cuestión da xustiza. Unha cousa que nunca me saíu das tripas e que aquí saíu. Ten que ver cos límites da xustiza. O protagonista é un tipo sediento de xustiza, ata un punto extremo. Cando unha virtude deixa de selo e convértese nun problema? Está relacionado coa lexitimidade da vinganza, co valor da lei. E a resolución do asasinato, da pregunta anecdótica involucra todas estas cuestións.

-Palabras fermosas como xustiza poden dar a outras máis negativas, como xusticeiro.

-Absolutamente. Exacto. O bo levado ao extremo pode acabar sendo malo. E creo que iso é algo que aprende o protagonista, á súa costa, na novela. É así. Hai un personaxe que di que «a xustiza máis absoluta pode ser a máis absoluta das inxustizas». E iso vale para todo. Os valores son así: a ansia de liberdade pode acabar coa liberdade do outro. Significa que non podes apostalo todo a unha soa cousa porque entón acabas destruíndo niso que crees. Descóbreo o protagonista da novela, polo que sinto un afecto que nunca sentira.

-Que implica que sexa un mosso e non policía ou garda civil?

-Bo, é unha elección que vén motivada non por min, senón pola realidade. Que sexa un mosso case non se menciona na novela, pero é importante. Molesteime en coñecelos, non escribo sobre algo sen coñecelo o mellor posible. Dado o feito de que eses policías en Cataluña se han visto sometidos a unhas brutais tensións estes anos, é un feito importante. Este tipo métese aí porque é a primeira oportunidade de ser policía, que é o que quere. A literatura, que lle salva a vida, é o que o leva a ser policía, a través dun libro concreto, Os miserables, que le no cárcere moi novo. Descobre a súa vocación e unha sede salvaxe de xustiza. As circunstancias históricas levaron a que ese corpo de policía aquí teña determinadas connotacións. Pero tamén che podo dicir que esta xente sufriu moito. E está a sufrir.

-Xa dixo que non é unha novela sobre o próces, pero pode ser que teña colocado a historia a modo de espello nun ángulo indirecto que nos dá outra perspectiva da realidade, máis matizada que a imaxe frontal?

-O que quería dicir, e que aínda non sei explicar ben, é que era inevitable, que este libro tivese que ver con isto, aínda que non directamente, como ti moi ben dixeches. Non é un libro que trata do procés como Anatomía dun instante trataba do 23F ou a Transición. Aquí está abordado elípticamente. As ficcións non son exactamente mentiras pero parécenselles bastante. A través desas cousas que nunca ocorreron podemos entrarlle á verdade por un ángulo distinto e quizais máis iluminador. Para iso serve, entre outras cousas, a ficción. Cando eu escribía o libro quería estar nunha especie de cámara acoirazada respecto do que ocorría fóra, pero, unha vez acabeino, deime conta de que non era así. O modo en que eu vivín aquilo está aquí, de forma indirecta.

 «A clave da perdurabilidad dunha obra é a ambigüidade»

Cercas compara unha novela cunha partitura na que o autor pon unha metade que logo completa o lector coa súa interpretación persoal.

-En tempos de Bach, por exemplo, as partituras eran anotacións de traballo, o que agora suscita debates sobre a súa interpretación, pero a partir do XIX os compositores cifran minuciosamente a súa obra e como debe ser executada. Téntalle ser igual de explícito ou prefire dar liberdade para interpretar?

-A miña ignorancia musical non me permite facer unha comparación moi precisa. O que si podo dicir é que a garantía da perdurabilidad dunha obra, de que se vai seguir lendo no tempo, é a súa ambigüidade. Sen ela, non hai literatura, porque é o espazo que lle entrega o autor ao lector para que faga esa obra súa. Para que se meta aí e, coa súa experiencia, fágaa súa. Sen ambigüidade non hai gran literatura. un clásico é un libro que non deixou de dicir o que ten que dicir, di Italo Calvino, que é unha definición que me gusta moito. Pero para iso é necesario que haxa ambigüidade. E Don Quixote está tolo e está cordo, unhas veces unha cousa e outras veces outra. E é ridículo e é heroico. E Sancho, e Hamlet... Sen ambigüidade, as novelas están pechadas. E se unha novela está pechada, acabouse, xa non a volves a ler. Entón, o traballo dun escritor consiste en construír ese espazo de ambigüidade, para que o lector poida facer súa a novela. Pero ambigüidade non significa indeterminación. O lector non interpreta o que lle dá a gana, faino dentro dunhas coordenadas que o escritor lle dá. Isto non mo expoño cando escribo, é algo posterior.