O autor realiza en «Unha novela criminal» unha alegación demoledora contra o sistema xudicial mexicano
14 mares 2018 . Actualizado ás 08:16 h.Membro da chamada xeración do crack, Jorge Volpi (Cidade de México , 1968) é un dos escritores latinoamericanos máis reputados. Acaba de gañar o prestixioso Premio Alfaguara cunha novela criminal, un libro que trata o caso dunha parella formada polo mexicano Israel Vallarta e a francesa Florence Cassez, que en decembro do 2005 foron detidos por secuestro e encarcerados tras un proceso infestado de irregularidades, montaxes e abusos policiais, que orixinou unha crise diplomática entre México e Francia. «Unha das principais funcións do escritor é incomodar, perturbar, inquietar ao lector ou ao sistema», afirma. Engade que «este libro incomodará bastante».
-Por que elixiu o xénero que chama novela documental ou novela sen ficción?
-Pareceume que esta historia tiña tantas historias dentro, tantas voltas e sorpresas, que o mellor xeito de contala era referíndome só aos feitos e aos testemuños para tratar de reconstruír o caso. Este é un xénero estraño, híbrido, a metade de camiño entre o xornalismo e a literatura.
-Pero o feito de elixir os materiais que integran o libro e de dar, en ocasións, a súa opinión supón xa unha subxectividade.
-Exacto. Tratei de ser o máis sobrio posible, pero ao mesmo tempo dar algunhas pistas ou guiar ao lector a través do camiño desta historia para ila reconstruíndo.
-Tras analizar máis de 20.000 folios de expedientes e de falar cos protagonistas, cre que Israel e Florence son culpables?
-Decidín non facer unha afirmación contundente e prefiro falar de probabilidades. Un 85 % dos mexicanos creen que Florence é culpable e un 95 % que o é Israel. Despois de facer esta investigación, invisto case por completo as porcentaxes, nun 80 % de probabilidades Florence é inocente e nun 70 % Israel. Creo que cada lector debe sacar as súas propias conclusións sen que eu diga se Israel é culpable ou non. Independentemente de que o sexa ou non, do que estou seguro é de que o proceso foi manipulado pola policía e as autoridades e que Israel debería estar fóra do cárcere. Leva doce anos en prisión sen sentenza de primeira instancia, á espera de xuízo.
-Cre que o seu libro pode axudalo a saír do cárcere?
-Non o escribín para iso, senón para tratar de contar o mellor posible esta historia. Agora, xa escrito, creo que este libro, a diferenza dunha novela normal, pode ter efectos na realidade, contribuír a que remate esta inxustiza clara.
-Con todo, Florence Cassez foi liberada no 2013 polas presións francesas.
-Isto demostra a dobre cara e o clasismo da xustiza. Florence contou con todo o apoio de Francia, de Sarkozy, da embaixada e de dous grandes avogados, un francés e outro mexicano. Israel desde hai moitos anos ten un avogado de oficio, que leva outras decenas de casos.
-O seu libro é unha crítica demoledora ao sistema xudicial e policial mexicano. Segue sendo así?
-Non cambiou demasiado. A corrupción, a intromisión política e a tortura seguen existindo. O sistema mexicano de xustiza é un desastre, non funciona en absoluto, porque está mal deseñado en termos xurídicos, mal implementado administrativamente, ten un altísimo grao de corrupción que toca todos os niveis e a tortura é unha práctica habitual.
-Sentiu empatía nalgún momento por Israel e Florence?
-Creo que é inevitable non tela. Por suposto que a teño, porque pasei tres anos convivindo coa historia desas dúas persoas, pero hai que controlala para ser o máis obxectivo posible e permitir que o lector saque as súas propias conclusións.
-Lendo o seu libro, dá a impresión de que son máis perigosos os policías que os delincuentes.
-En México ninguén confía na policía. Cando un se atopa a un policía o que sente é medo. Acórdome que cando vin vivir a España parecíame rarísimo que a xente confiase tanto nos policías, que cando pasaba algo inmediatamente acudisen a eles. Os mexicanos o que menos queren é ter contacto coa policía.
-Que opinión merécelle a prisión permanente revisable?
-Paréceme perigoso que haxa unha figura que permita condenar a alguén a uns anos de prisión e que despois se poidan aumentar.
«O propio sistema de xustiza impediu acceder á verdade»
Volpi considera que a procura da verdade e, ás veces, a imposibilidade de coñecela é o tema central do libro. «Ao rematalo deime conta de que ten o mesmo tema que a miña novela En busca de Klingsor, que era sobre a procura da verdade e se é posible acceder a ela», sinala. «Neste caso, as autoridades e a policía intentaron destruír a posibilidade de acceder á verdade dunha forma tan escandalosa que non podemos saber que pasou exactamente e, xa que logo, se Israel e Florence son culpables ou non», engade. «É o que fai distinto este libro doutras novelas sen ficción baseadas en casos criminais, xa que mentres Capote, Mailer, Carrere ou Cercas sabían cal era a verdade xudicial e que os seus protagonistas eran culpables, porque confiaban nela, aquí o peor é que o propio sistema de xustiza foi o que destruíu e impediu a posibilidade de acceder á verdade», conclúe.
-No libro hai tamén unha crítica ás televisións que converten os sucesos en puro espectáculo para subir as audiencias.
-Mostro un caso extremo, porque as televisións participaron na posta de escena da policía para simular a detención dos supostos secuestradores e a liberación dos secuestrados. Pero non é algo exclusivo de México, é unha tendencia global que en España tamén se dá, converter a xustiza en espectáculo, como estamos vendo estes días no caso o neno asasinado.
-O que conta no libro é o que agora se chama «fake news».
-Os mexicanos adiantámonos con este caso. Isto ocorreu hai 12 anos e por suposto que esa transmisión televisiva do 9 de decembro do 2005, na que se simulou a detención de Israel e Florence, é o que agora chamamos fake news, ver unha escena que a xente cre que é real e logo descubrir que foi falsificada.
-Donald Trump é experto en «fake news». Que opinión merécelle o presidente de EE.UU.?
-Non podo ter unha peor opinión sendo mexicano. En campaña decidiu converter a México e aos mexicanos no seu principal inimigo e desde entón padecémolo. Construír o muro, que xa existía nalgunhas partes, é unha decisión completamente absurda, a emigración mexicana a Estados Unidos non fixo máis que diminuír nos últimos anos, o muro non vai remediar nada, é costosísimo e é un sinal de hostilidade aberta.
-Mellorou México co presidente Enrique Pena Neto?
-Non. Os seis anos da presidencia de Felipe Calderón e os cinco de Pena Neto foron terribles en xeral. Seguimos tendo un país moi desigual e moi violento, que non funciona.