O autor do sistema Lupo defende a participación social nos proxectos de arquitectura e explica o proceso de creación do Eirón, o parque deseñado con nenos nun soar abandonado da Cidade Vella que o goberno local prevé licitar este ano
09 abr 2021 . Actualizado ás 10:28 h.O arquitecto Fermín Blanco vén virtualmente de Roma, da Bienal do Espazo Público e o Xogo que en poucos días clausurará xunto a Francesco Tonucci, autor do revolucionario A Cidade dos Nenos, no que unha cría imaxina un novo urbanismo: «Desexo un parque. Ou mellor devandito, dous. Por se o primeiro rompe». Ou por se non conseguimos construílo, podería apostilar Blanco , que despois de cinco anos de traballo e unha montaña de tropezos verá por fin ao bordo da muralla da Cidade Vella da Coruña, no soar asilvestrado da Fundación Luis Seoane, o Eirón, un parque proxectado con participación infantil. «Os nenos están ata os cumios. Non me creen. Din que é mentira e eu dígolles que si, que si, que este ano o facemos», conta o arquitecto. O proxecto xa está listo para licitarse. Custará ao redor de 200.000 euros, e non terá tobogáns nin xogos á vista, pero os nenos saberán como xogar.
-De onde sae isto?
-Sen buscalo, facendo a tese doutoral no 2010. Iamos polos museos cunha exposición moi grande de temas técnicos e un día dinme: 'Fermín, está a funcionar ben, estás a mesturar público, pero os que veñen aos museos son os nenos, por que non o explicas para nenos?'. Funme ao porto, collín caixas de marisco, que son modulares, lixeiras e inocuas, de porexpan, e empecei a construír con bloques de gran escala, a ver a potencialidade que tiña, e a organizar talleres polos centros cívicos. Foi cando a cidade se envorcou coa Torre para a declaración de patrimonio da humanidade. Acabamos na Fundación Seoane, propuxéronnos facer un programa en continuidade e eu expúxenme crear un material específico. Xeramos un set de pezas, a gran escala, que se axustase facilmente e que me permitir se cada sábado expor retos distintos aos nenos que viñan. E así naceu o sistema Lupo e a Nenoarquitectura, primeiro con nenos de 6 a 7 anos, e máis tarde con grupos.
-Que fan?
-Todo o que che poidas imaxinar. Temas de arquitectura vernácula, plan, urbanismo, simetría, matemáticas… Este sábado arrincamos o terceiro trimestre. Levo dez anos e hai nenos que levan desde o principio connosco, que se meteron máis clases de arquitectura que moitos. Isto é fundamental para entender o Eirón, porque se fai con estes nenos, que están moi acostumados a estas dinámicas e cos que testamos as didácticas que levamos a museos. O noso laboratorio sempre foi a Seoane.
-Pero co soar dan un salto.
-Si, porque as familias dos nenos empezan a dicirnos se poden participar e empezamos a expornos proxectos. Nun momento dado, cando derruban o edificio que era a casa dos médicos e aquilo empézase a deteriorar expomos ao concello [durante o mandato de Xulio Ferreiro] se nos deixaba aquel baldío como zona de laboratorio urbano, para xogar, para facer as nosas cousas, sen intención de facer obra nin nada, simplemente polo gusto de traballar nun espazo aberto, seguro, acoutado. E dixeron que adiante. Nós seguiamos a filosofía de Gilles Clément, do xardín en movemento, criterios de espontaneidade, a natureza que nace no baldío urbano, o concepto de que non existe a mala herba, de que as silvas protexíannos. E iso levámolo a Patrimonio e case nos dan co proxecto na cabeza. Conclusión: 'Fermín, faino ben', dinme, se queres facer un proxecto, que cho encarguen e falo ben, baixas a cota, endereitas a muralla cun peto. Pero iso é unha obra e un orzamento, dígolles. Pois o encargamos, di o Concello, queremos recuperar a zona. De feito, expúxose a peonalización da rúa San Francisco, que é un fondo de saco.
-Haberá paseo sobre a muralla?
-Aquilo é un BIC e ten un plan director que pretende darlle continuidade á muralla, que está totalmente fragmentada. Pero alí é topográficamente moi difícil porque detrás do Abente e Lago, nunha zona completamente hormigonada que é un aparcadoiro privado do hospital, hai un salto de cota de tres metros de caída. Suponse que nalgún momento se poderá dar toda a volta nun percorrido accesible, como un paseo, e xa hai unha chea de iniciativas para tratar de resolver isto, pero non é doado. Dedicamos tempo a pensar como debía ser para poder enganchar co paseo, cando se faga, e que teña lóxica.
-Era o único condicionante arqueolóxico?
-A nivel arqueolóxico é un punto quente. O resto máis antigo atopado na cidade apareceu ao construírse a Fundación Seoane, debaixo da máquina das chucherías, cando se fixo a cimentación. Unhas vasijas. Contóunolo o arqueólogo municipal, que veu dar unha clase aos nenos e axudounos co proxecto. E a historia de Pons Sorolla cando desmonta en 1969 o que quedaba da igrexa de San Francisco para levarlla ao paseo das Pontes, e reconstrúe a muralla, de ata 8 metros nalgúns puntos, segundo pareceulle a el. Do século XVI ten o arranque e trázaa, pero a coroación é de 1969. Cando se tirou o edificio houbo catas arqueolóxicas, e hoxe sabemos que a a altura que estamos a traballar é un recheo. Isto salvounos de moitísimos contratempos para poder facer o proxecto.
-Que quixeron facer?
-O sitio é un residuo urbano, unha cousa que quedou alí, geométricamente complexa, con xeometrías crebadas que derivan da muralla por unha banda e con traseiras de edificios por outro. Non é un sitio protagonista de nada. E socioloxicamente sempre foi un ambiente militar, co cal nin sequera a xente se identifica porque aí non se podía entrar. Invitamos a persoas que fora nenos na Cidade Vella para que nos contasen como se xogaba nas diferentes épocas, porque a Cidade nunca tivo un parque con randeeiras, pero sempre foi xogable. E os xogos que se facían no xardín de San Carlos, entre os arbustos, eran moi diferentes dos xogos duros de pelota nas Bárbaras, ou na praza da Fariña ou da Constitución. Pensamos manter esa idea de espazo sen randeeiras nin xogos comprados de catálogo.
-O soar está cercado polo enorme paredón cego de a Fundación Seoane, como o tratan?
-A Fundación Seoane está construída directamente sobre a muralla e esa pantalla de 20 metros sen fiestras ten un impacto visual tremendo, que nos pide plantar árbores. Patrimonio non adoita deixalos porque as raíces van en contra dos restos arqueolóxicos. Unha muralla pide limpeza e retirada de raíces. Pero aquí as solucións que a priori respondían á lóxica de conservación non foron adiante, e fomos navegando aos poucos ata chegar ao obxectivo dun espazo aberto, xogable, sen moito deseño e que nos protexa do vento. O porto dábanos a información do vento. Veu a codirectora do máster de paisajismo da Fundación Juana de Vega para explicarnos as especies e a necesidade de renaturalizar aquilo desde un punto de vista científico. Intentamos contar en todo momento cos profesionais que puidesen aconsellar mellor aos nenos e facerlles partícipes dos talleres.
-Como participan os nenos?
-Isto sería un capítulo en si mesmo. Que piden os nenos, que viron na fase de análise. Viron que había boas vistas, moito vento, cousas que lles molestaban, dous equipos de aire acondicionado facendo un ruído tremendo, gatos que querían salvar. Logo queren espazos abertos, zonas onde esconderse, sombras, materiais determinados. Nós imos traducindo todo para presentar o proxecto de urbanización a Patrimonio e -aquí está a parte máis frustrante do proceso- vemos que nos quitan todos os elementos de xogo, mesmo algúns que xa eran camuflados, un banco que era escalable, informe tras informe todo negativo.
-Como o xustifica Patrimonio?
-Pedíronnos que o espazo puxese en valor a muralla, que se vise claramente desde dentro e desde fóra. Tiñan claro que non ía ser un espazo para a xente polo vento e a incomodidade, que sempre ía ser un espazo de paso, e que non habería nada que invitase a quedar nin a xogar.
-Pensaron abandonar?
-En ese punto temos pensado que facer. O proxecto xa non tiña sentido. Houbo momentos de crise e de desánimo, e no 2019 entre todos chegamos á conclusión de que iamos traballar co concepto de taboleiro de xogo. Iamos xerar un taboleiro de xogo, un soporte [o propio parque], para que non nos seguisen caendo informes negativos, e teriamos que inventar xeitos de xogar nese taboleiro. Coa natureza, coas estacións, coa choiva, coas follas no outono, coas sombras no verán. Xogar sen elementos xogables, porque era ao que nos estaban obrigando, pero nun espazo xogable. Os nenos saben como. Preguntábame antes que interesou do Eirón en Roma. Isto. Non renderse. Hai que converter o espazo público en espazo de xogo lle a pesar de quen lle pese e a pesar de todo.
-E o que queda é nada.
-Nada. Un hexágono afundido, unha rampla ao 4 % que asegura que todas as zonas son accesibles, tres niveles de pavimento para as transicións, un campo verde, e unhas árbores de medio e gran porte, fresnos, castiñeiros e negrillos [olmos, como as copas que se elevan ao fondo da rúa, en San Carlos], que xerarán sombra e baixarán a escala da Seoane.
-Leva dez anos facendo arquitectura e educación. Foi un acerto?
-Agora empeza a ser máis habitual pero cando arrincamos, un arquitecto xogando con nenos, todos os sábados, montando talleres en centros cívicos, víase como algo moi raro. 'Deixa xa de xogar con iso, saca proxectos', dicíanme os compañeiros.Eu dicíalles que o faría encantado pero que estaba enganchado con isto e que tamén me interesaba. E o tempo hanos demostrado que era unha necesidade social. Estou convencido de que estabamos no camiño correcto. A arquitectura ten que camiñar cara aí, cara a un encontro co social, ao nivel que sexa, de infancia ou de comunidades de calquera tipo, e da man do servizo público.