Vixiar o tempo, previr as galernas e avisar a navegantes

Xosé Alfeirán

A Coruña

C

Os observatorios do instituto de Herrerías e os telegramas do vigairo de Zarautz fixeron avanzar a meteoroloxía

30 sep 2019 . Actualizado ás 12:20 h.

Barómetro, telégrafo e unha rede de estacións de recollida de datos intercomunicadas. Eran os elementos imprescindibles para poder avanzar na predición meteorolóxica. A súa necesidade foi o resultado da constatación científica de que borrascas e meteoros atmosféricos desprazábanse por océanos e países. Nesta rede de información, os meteorólogos pioneiros consideraron a estación da Coruña, pola súa posición marítima no noroeste peninsular, de gran importancia para coñecer a evolución dos temporais atlánticos. Creada en 1863 e instalada no instituto de bacharelato da rúa Herrerías, a súa utilidade práctica inicial foi case nula, pois as súas medicións eran inexactas polas deplorables condicións de localización do seu instrumental.

Por fin, en 1881, grazas á Deputación, melloraron as súas instalacións. Baixo a supervisión do seu director, o catedrático de Física e Química, Acisclo Campano Alfageme, construíuse no tellado do instituto unha azotea onde se colocaron os termómetros, o pluviómetro, o vaso evaporatorio e unha torreta para o catavento e os anemómetros, cun pequeno gabinete para os barómetros e cálculos meteorolóxicos. Coñecemos a súa forma grazas a un esbozo publicado na Ilustración Galega e Asturiana do 8 de xuño de 1881. Tamén sabemos, por La Voz de Galicia do 30 de maio de 1888 que se facían tres observacións diarias e que os datos rexistrados transmitíanse diariamente por telegrama aos observatorios de Madrid, París, Londres e Roma.

Máis tarde, no curso 1890-91, o observatorio trasladouse ao novo Instituto Eusebio dá Garda, na praza Pontevedra. Mantendo o mesmo deseño formal, as súas instalacións e aparellos perfeccionáronse. Contaba cun gabinete de observacións onde, segundo La Voz do 29 xuño de 1892, atopábanse modernos barómetros de precisión, pluviómetros, sextantes, telescopios, compases… E por unha escaleira de caracol subía a unha torreta octogonal, que aínda hoxe se conserva sobre o tellado do instituto, onde estaban os termómetros, os psicrómetros, un canón meridiano, o catavento e o anemómetro. Seguiu mandando os seus datos, cuxa utilidade científica era innegable; con todo o seu proveito práctico apenas transcendía.

Todo cambiou cun cura vasco, Juan Miguel Orcolaga, vigairo de Zarautz, en Guipúzcoa, e coñecido como o Pai borrascas. De formación autodidacta e cun modesto observatorio, interesáballe o estudo do tempo para previr das galernas aos pescadores. Cos datos que tiña, propios e doutros observatorios, observando as nubes e variacións da presión atmosférica, albiscou o gran temporal do 15 de novembro de 1900, advertindo ás autoridades vascas da súa chegada para que avisasen aos portos. A súa predición foi acertada. A partir de entón facer moi popular e as súas acertados telegramas de anuncio de borrascas no noroeste e o Cantábrico serían desde 1902 publicados pola prensa coruñesa. Foi o primeiro home do tempo en España.

 O «Pai borrascas» predixo o gran temporal de 1900. Foi o primeiro home do tempo