«Á miña avoa matouna a Garda Civil cunha baioneta, morreu desangrada»
CARBALLO MUNICIPIO
PERSOAS CON HISTORIA | José Fraga Serrano é neto dunha das Mártires de Sofán, asasinadas fai cen anos, e que serán homenaxeadas hoxe na parroquia, ás 13.00 horas. Todo o mundo o coñece en Carballo como Bastián, sobre todo porque ese é o nome do coñecido bar que rexenta desde fai máis de medio século no barrio da Milagrosa. Claro que na súa parroquia natal, Sofán, é Che de Bastián, un apelativo que vén do seu avó. Hoxe participará nunha homenaxe á súa antecesora e tres vítimas máis
14 abr 2021 . Actualizado ás 16:37 h.A José Fraga Serrano, Bastián, nacido na Charrúa (Sofán, Carballo) en 1935, non se lle nota apenas que é octoxenario. Ten unha memoria extraordinaria, xa lle gustaría a algún de 15. Está acostumado falar, a tratar á xente, tras moito máis de media vida detrás da barra dun bar. E esa memoria vale de moito, entre outros motivos, para lembrar feitos da súa parroquia natal que aos poucos van quedando no esquecemento.
Tamén hai outras entidades que traballan para evitar que esas memorias desaparezan. O Concello, o consello parroquial de Sofán e a entidade Lumieira organizaron para hoxe un acto en homenaxe das chamadas Mártires de Sofán. Foron abatidas a disparos da Garda Civil fai cen anos xustos, cando trataban de enterrar a un neno de 4 anos nun cemiterio, o novo, ao que os veciños non querían ir. A comitiva dirixíase ao vello, comezou unha refrega e chegou a catástrofe. Morreron catro mulleres.
José detalla os seus nomes con precisión: Josefa Bolón Mato, solteira, que tiña 44 anos e faleceu dun disparo na cabeza. María Caamaño Pallas, de 44, natural de Ambroa. Tiña xa sete fillos e estaba embarazada doutro. Era a súa avoa. Carmen Veira Souto, de 56, nacida en Lemaio, pero casada en Sofán, con catro fillos. E María Serrano Paz, solteira, veciña do lugar de Casanova.
Todo ocorreu o 16 de febreiro de 1919. A comitiva de veciños dispúñase a enterrar ao neno Jesús Loureiro González, do Tarambollo, falecido con só 4 anos, vítima da epidemia da chamada gripe española. As autoridades querían que se usase o cemiterio novo. Os veciños preferían o vello, ademais de avogar pola súa ampliación. Para non usar o novo, habían atrancado a pista que se dirixía a el. Pero a Garda Civil faría o posible por que usasen o novo. Os veciños, conta José, do que foi oíndo, descartaban ese novo porque estaba «pechado con casqueiros, e andaban os cochos por alí». Non querían dar sepultura nun espazo así.
Ao chegar os axentes, a comitiva empezou a lanzarlles pedras, segundo cóntase. E os gardas «reviráronse» e comezaron a disparar. Empezaron as baixas. «Á miña avoa matouna a Garda Civil cunha baioneta, e morreu desangrada». Era María Caamaño. Dada a magnitude da ferida, faleceu pola tarde. Josefa Bolón morreu no acto, dun tiro na cabeza. Carmen Veira recibiu un disparo no costado, «entrou a bala por un lado e saíu polo outro». María Serrano recibiu un tiro nunha perna. «Un cuñado dela foi a Carballo a buscar un médico». Pero quedou preso polo ocorrido, así que non puido levar a ningún doutor. Á muller se lle gangrenó a ferida. Foi necesario trasladala ao hospital de Santiago, onde faleceu no medio de enormes dores. Foi enterrada nesa cidade, sen precisarse lugar ou data. As outras tres foron enterradas no cemiterio de Artes, a parroquia veciña, porque o de Sofán clausurouno o gobernador civil. E toda esta traxedia, só porque as autoridades se negaban a ampliar o cemiterio vello, como querían os veciños. Ao parecer, debido a que neses terreos da ampliación había mananciais que querían preservar. Hoxe, ás 13.00 horas, xunto ao centro social, lembraranse estes feitos con palabras e un monólito xa instalado.
«Pouco tempo despois, meu avó perdeu unha perna nun accidente»
Raramente as desgrazas chegan soas. «Pouco tempo despois, meu avó, o marido de María Caamaño, perdeu unha perna nun accidente co Castromil». Refírese ao autobús que facía a liña de Carballo a Santiago, entón aínda por Sofán, cara a Ordes. «Foi moi mala sorte», engade. E máis dificultades aínda para criar a eses sete fillos. Pero, como toda na vida, e a pesar de moitas adversidades, saíron adiante. Hoxe quedan 19 netos vivos daquela muller asasinada a pelacorpo, e sete xa faleceron. Obviamente, hai outros moitos descendentes das outras mulleres. A súa desgraza foi relatada nunha das Crónicas de Xan Fraga Rodríguez. Tamén, con máis detalle, no libro Sofán e os seus costumes, de Jesús dá Sociedá, como así se coñece ao que foi monaguillo (tiña entón 8 ou 9 anos) de Antonio Carracedo, o cura, que foi dar as extremaunción ás mulleres. E que ía para cura, pero non chegou a ordenarse. El contou as súas vivencias de xeito moi directo. E coñeceu a aquelas mulleres e ao neno que ían enterrar, dunha familia que era caseira dos Regueiro, unha familia terrateniente de Sofán que mandaba moito en Carballo entón (médico, notario...). Un documento que José garda como ouro en pano.
José, por certo, é Bastián para moitos polo seu avó, o único Bastián da estirpe. O seu fillo Antonio, pai de José, xa era Antón de Bastián. E tamén os seus netos: todos levan o engadido «de Bastián». Por iso chámase así o seu bar, no inicio da avenida Compostela, cuxo traspaso adquiriu este electricista o 19 de decembro de 1964. E non parou desde entón. É un dos grandes clásicos da hostalería de Carballo.