PERSOAS CON HISTORIA | Esta caionesa de 95 anos é un testemuño vivo de tempos pasados do mar, épocas de esplendor e dureza. Con só 6 anos, empezou a acompañar á súa nai a vender peixe, a pé, para aguantarlle do farol. Con 14 ou 15 xa ía ela soa, coa cesta na cabeza. «Mundo arriba», desde Caión a Oseiro, Loureda, Pastoriza...
23 dic 2023 . Actualizado ás 17:46 h.Cando María Dolores Daviña Bazán, Maruja dá Vichola, empezou a vender peixe, nin moito menos había estrada asfaltada a Caión, a súa localidade natal: «Era un camiño». Aos seus 95 anos cumpridos, «que xa son de máis», dá testemuño dun mundo case perdido. «De 6 anos fun xa con miña nai aló a Loureda (Arteixo). Eu íalle facer compaña, ela levaba o peixe na cesta e eu o farol. Toda a vida me acordarei, porque era unha muller moi traballadora. Así fun eu tamén. Coma miña avoa, que era moi lista. O alcume herdeino dela», conta Maruja desde a mesma casa familiar onde naceu e onde viviron esas dúas xeracións anteriores de mulleres e que agora o seu neto desexa arranxar. A localización é única, xusto amais da furna do porto caionés: «Nunca tiven medo ningún. O mar síntoo se está picado, pero aquí non chega. Hai vagas de mar, pero o buraco é moi fondo, moi fondo. Morreu miña avoa e morreu miña nai, pero nunca caeu nada».
Apenas contaba 14 ou 15 anos cando xa empezou a ir soa, a pé, coa cesta de peixe na cabeza. Chegaba ata Erboedo ou Vista Alegre, na Laracha, pero tamén ata Sorrizo, Pastoriza, Loureda, Oseiro ou Vilarrodís, en Arteixo. Regresaba por Paiosaco: «Ás dúas da mañá marchabamos polo mundo arriba vender. A min gustábame ir soa porque así vendía mellor. Era lista de carajo [ríe]. Sabía facelo moi ben». Para esa hora, no entanto, o corpo xa levaba faena amais : «Esperar polo peixe no porto, arranxalo, deixalo quedar alí, tapado con xeo para despois de madrugada arrancar.... Alistabámolo e deixabámolo tapadiño, para que estivese fresco. Ese peixe saltaba, viña dereito do mar».
«A sardiña pesa moito»
Maruja estaba ben pendente, axexaba e, cando vía as lanchas por Sabón, sabía que non tardarían en chegar os barcos a Caión. Para entón xa estaba preparada. Se axudaba a descargalos e a preparar as caixas de peixe nos camións «para levar para fóra» levaba a cambio algunha que outra de agasallo: «Eramos moitas mulleres. Eles acababan antes, e eu así podía gañar un peso máis ao vendela despois». «Levaba dous centos de peixe, sardiñas, xurelos.... Tamén apañaba xardas polo muelle, levábaas e facía cartos. Agora véndenas a case 5 euros cada unha. Penso eu que vendín o peixe ben barato!», chancea. Á marea nunca foi, «porque non me gustaba», pero andar andou toda a vida, «40 ou 50 anos», vendendo pescadeou. «Tiñamos que parar catro ou cinco veces no camiño. A sardiña pesa moito. Nos pés levaba botas de goma, desas dos homes, cuns calcetíns e máis nada. Se non, mollábaste toda. Tamén as caixas pingaban, tiñas que levar roupa vella. O mulido para a cabeza, para que a cesta non nos pesase tanto, faciámolo con colchas vellas», lembra.
«Acabouse ou mar, e agora aquí xa non hai lanchas nin quen vaia ao peixe»
Maruja vendíalle o peixe «ás mulleres das casas» e está convencida de que se hoxe volvese por eses lugares aínda se acordarían dela. De feito, algúns recoñécena cando chegan os Milagres: «Maruja, o teu peixe moito me gustaba, esa sardiña túa de Caión encantábame», dinlle. Era unha boa zona: «O mellor peixe é o de aquí, desta costa. Sabe moito e é moi bo», di ela baixando a voz, como contando un segredo, e movendo o brazo para sinalar. Mágoa que os tempos teñan cambiado tanto, algo que a apena en certo xeito: «Aqueles mundos agora xa non volven máis, eran tempos bos. Acabouse o mar e agora aquí xa non quedan lanchas nin hai quen vaia ao peixe. Que fartura había en Caión, e agora ata as gaivotas andan berrando seguido por non ter que comer! Antes había tripas no porto... Aqueles mundos non virán máis... e ao mellor nin falta que fai».
Así, fala de esplendor, pero tamén de dureza: «Para que traballaría tanto? Gañei cartos, pero acabei co corpo. Pasaba traballos, pero gañaba, e era o que quería. Non me importaba. Gañaba para comer e para gardar, porque non se pode comer todo xunto, que despois hai fame. Sempre fun aforradora, uns patacóns para ter». Buscábase a vida para ela e para axudar aos seus maiores, «a miña nai e a miña avoa, que elas antes non cobraban nada». Cando Maruja ía, levaba a cesta chea de peixe. Cando volvía, cargaba leña e piñas que recollía polo monte. «Nunca tiven susto ningún, ninguén que me dixera nada», di acerca de todos eses anos andando. Regresaba a Caión sobre o mediodía e aínda lle quedaban ánimos para ir «un anaquiño á leira a recoller patacas novas para vender na Coruña, unhas pesetas máis».
E os seus pés? «Aínda nunca me doeron moito. Tíñaos duros por debaixo, afeitos de andar toda a vida, por monte e por estrada, por onde nos cadrase», valora. O de descansar reducíase a unhas horas pola tarde, porque había que facer outras faenas. «Escunchar o peixe [sacarle la tripa], poñelo a secar para conservar... Eu redes nunca cosín, miña nai e miña avoa si, aí na portela...». Maruja casou con Antonio, de Chamín: «Chamábanlle o Americano». Hai xa uns anos que enviudó e uns poucos que deixou de traballar «nas leiras»: «Agora ando sentadiña, ando por aquí e por alí. A miña filla -ten dous fillos, Viruca e Julio -non me deixa facer nada. Teño o bastón porque caio. As pernas téñoas que poñer ao sol para que me pasen: o sol é o que as quenta, teñen a friaxe dentro. Ai, se puidera das perniñas...». Non ten dificultade algunha para volver colocarse a cesta como o fixo toda a súa vida: «Aínda se me ten dereita. Aínda teño a marca dela na cabeza. Teño, miña santa, teño...».